Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

orkestraları ve dansın önemi ile ilgili söylenenlerle kıyaslanarak, yazarın bu romanında
“cazband”ları nasıl simgesel bir boyutta ele aldığı tartışılacaktır. Bu bölümde, eserlerin
kapsadıkları dönemde gerçekleşmiş siyasal, toplumsal, ekonomik ve tarihsel olaylar göz
önünde bulundurularak, sözü edilen kültür simgelerinden ilki olan “cazband”, tarih
kitaplarının yanında, anı, sosyolojik araştırmalar, toplumsal tarih araştırmaları, Gökhan
Akçura ve Murat Meriç’in “cazband”lar üzerine yaptığı araştırmalara başvurularak
incelenecektir.
Halide Edib’in on beş yıl boyunca yurt dışında yaşamış olması, bazı
eleştirmenlerin, romanlarındaki gerçekliğe kuşkuyla bakmalarında ortaya koydukları
temel kıstas olarak belirmektedir. Halide Edib ise, Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan
Tesirleri’nde, bu durumu sıklıkla vurgulayarak, yurt dışında yaşadığı ve gördüğü
yerlerin “doğu ile batı” arasındaki benzerlik, farklılık ve etkileşimleri belirlemek
konusunda kendisine bir ayrıcalık sunduğunu ileri sürer. Adı geçen çalışmasının “İki
Zihniyetin Geçmişi ve Geleceği Hakkında” adlı bölümünde bu konu üzerinde duran
yazar, “[İ]ki zihniyetin biri Şark biri Garp dünyasına aittir. Bunlar hakkında bir kanaate
varmak sadece okumakla mümkün değildir. Hattâ kendi memleketimizde bu halkın bir
kaç ferdiyle temas dahi esaslı bir fikir veremez” der. Kendisini ayrıcalıklı bir “gözlemci”
olarak gördüğünü belli eden şu sözlerle devam eder: “Şark ve Garpta bir hayli kalmak,
her sınıf halkiyle temas etmek, fikir merkezlerini, muhtelif üniversitelerini az çok tetkik
etmek belki onlar hakkında insana biraz itimada değer malûmat verebilir” (189).
Amerika’ya (1928 ve 1931) ve Hindistan’a (1935) gitmiş, dört yıl Londra’da, on yıl da
Paris’te yaşamış, yurt içi ve yurt dışında çeşitli üniversitelerde görevler almış olan
Halide Edib’in burada söylediklerinden yola çıkıldığında, kendisini “doğu ve batı”
sorunsalıyla ilgili söz söyleyecekler içinde ayrıcalıklı bir konumda gördüğü açıktır.
73