Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

çalıştığını ve “mevzu ve isim itibariyle” her iki romanın birbirini çağrıştıran pek çok
yönü olduğunu belirtir (11). Aynı yıl içinde birbirinden uzun süredir habersiz olan bu iki
yazarın benzer romanlar yazmaları dikkate değer. Bu mektubu 1974 yılında Hisar
dergisinde yayımlayan İnci Enginün, mektubu önemli bulmasının sebeplerini şu sözlerle
ifade eder: “Yakup Kadri’nin, Halide Edib’in Sonsuz Panayır romanı hakkında yazdığı
mektubu hem bir tenkit örneği olarak güzeldir, hem de Yakup Kadri’nin bir kırgınlığı
ömür boyu sürdürmeyen, sanatkâr cephesinin mânâlı bir tarafını vermesi bakımından
bana önemli göründü” (9). Sonsuz Panayır üzerine yazılmış belki de tek inceleme veya
eleştiri yazısı olarak kabul edebileceğimiz bu mektupta, Yakup Kadri’nin romanla ilgili
değindiği bütün noktalara burada yer vermek mümkün değil. Buna karşın, başka hiçbir
eleştirmenin değinmediği noktaları vurguladığı ve bu romanıyla Halide Edib’in
romancılığında görülen değişimi farklı bir açıdan yorumladığı görülür: “O zamanlar
[Sonsuz Panayır’a kadar], siz insanları oldukları gibi değil, olmalarını istediğiniz gibi
görüyor ve öyle ifade ediyordunuz. Onun için çamuru elinize alır almaz—ne sihirdir ne
keramet—ona derhal bir billur saflığı, bir billur şeffaflığı veriyordunuz. Şimdi ise çamur
yığınlarını, hiç iğrenmeden olduğu gibi önümüze sermeğe başladınız” (10). Yakup
Kadri, bu mektubunda yazarın Sonsuz Panayır ile birlikte geçirdiği dönüşümü romandan
örnekler vererek yorumlar ve şu sonucu çıkarır: “André Gide’nin bir sanatkârdan
beklediği ve kendisinin yıllarca yapmağa çalıştığı bir mucizeyi gerçekleştirmek şerefi,
edebiyatta [Jean] Cocteau ve resimde Picasso’dan sonra size nasip olmuştur” (10).
Yakup Kadri’nin bu görüşlerinin doğruluğunu tartışmak ancak ayrı bir araştırmanın
konusu olabilir, buna karşın ileri sürdüğü fikirler ne kadar iddialı olursa olsun, 1948
yılında yazılan bu mektupta görülen eleştiri anlayışı ile Halide Edib’in romanları üzerine
yazılan, örneklerini gördüğümüz yazılar arasındaki fark dikkate değer.
15