Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

en az uğraştıkları iş ev hesapları, aile bütçeleridir” (10). İ. A. G.’nin bu yazısında
sorunsallaştırdığı konu, şu söyledikleriyle özetlenebilir: “Tasarruf haftaları şüphe yok ki,
güzel ve faydalı şeylerdir. Fakat asrî kadınlarımız için, Avrupalılaşmış ailelerimiz için
tasarruf yıllarına, yahut yıllarca israf mücadelesine ihtiyaç bulunduğunu düşünmeliyiz.
Kadın israfı, zararın katmerlisidir” (11). Görüldüğü gibi, Halide Edib’in Yolpalas
Cinayeti’nde ele aldığı, gündelik hayatla ilgili konular, basında tartışılmakta olanlarla
koşuttur. Olay örgüsünün geçtiği, hükümetin halkı yerli malların kullanımına teşvik
etmek amacıyla geliştirdiği projelerin gündemde olduğu 1930’lu yılları ele alan yazarın,
dönemin ekonomik koşullarıyla bir karşıtlık oluşturan ve cazbandlarla ilişkilendirilen
İstanbul sosyetesini eleştirmesinde bu koşulların etken olduğu düşünülebilir.
Buraya kadar, yazarın Yolpalas Cinayeti’nde İstanbul sosyetesini eleştirdiği
unsurların merkezine yerleştirmesi dönemin ekonomik koşulları göz önünde
bulundurularak ele alındı. Bu romanında, İstanbul sosyetesiyle caz orkestraları ve dansın
ilişkilendirilmesinde ne gibi etmenlerin rol oynadığını anlamak için 1930’lu yıllarda
müzik inkılâbının etkisiyle bu alanda oluşturulmaya çalışılan değişimi genel
özellikleriyle bilmek gerek. Romanda “cazband”lar da İstanbul sosyetesinin “zenginlik
göstergesi” olarak kabul ettikleri bir kültür ürünü olarak ortaya çıkar 1 . Asıl 1940’lı
yılların gündelik hayatını konu edinen Sonsuz Panayır’da eleştirilen öğelerin merkezine
yerleştirilen “cazband”ların, 1930’lu yıllarda Yolpalas Cinayeti’nde böyle bir bakış
açısıyla ele alınmış olması anlamlıdır. Yazarın romanları bir arada okunduğunda, olay
1 Bkz. Ekler, Resim 4. Özdamar’ın 1 Ocak 1930’a ait olduğunu belirttiği bu fotoğrafta görünen cazbandla
ilgili yorumu şöyledir: “Egzotik giyimli bir cazbandın (Macar? Rumen?) önünde, bir grup müşteri poz
vermek üzere toplanmış ve cazbandın hemen önüne bir masa atılmış! Fotoğrafçının ve fotoğrafın hâlâ özel
bir yere sahip olduğu belli... Kim bilir, belki de cazbant çok özeldi?” (124).
84