Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

Uğurcan, ilk bölümün sonunda Halide Edib’in İstanbul’u romanlarında ele alış
biçimiyle ilgili olarak, yurt dışında yaşadığı on beş yıllık ayrılığı kastederek şunları
söyler: “Halide Edib [...] İstanbul’u[n] en can alıcı taraflarını bu ayrılış yıllarında estetik
mesafenin verdiği idealleştirmeyle yazmıştır. Bunlar, en önemlisi Mor Salkımlı Ev ve
Sinekli Bakkal olmak üzere Zeyno’nun Oğlu, Türkün Ateşle İmtihanı, Yol Palas
Cinayeti, Tatarcık gibi eserleridir” (8). Romanlarında İstanbul’u ele alış biçimi söz
konusu olduğunda, yazarın yurt dışında yaşadığı yaklaşık on beş yıllık zaman dilimi
nedeniyle, İstanbul’u “mesafenin verdiği idealleştirmeyle” yazdığı Uğurcan dışında bazı
eleştirmenlerce de öne sürülmüştür. Uğurcan ve Boran gibi bazı eleştirmenlerin aksine,
Durakbaşa, Halide Edib’in İstanbul’da bulunmadığı bu yıllarda farklı bir kültür içinde
yaşamanın kendi kültürüne “öteki” olarak bakabilme yetisini kazandırdığını söyler.
Durakbaşa’nın deyişiyle, bu “kültürel mesafe” Halide Edib’e daha nesnel bir bakış açısı
kazandırmıştır (45).
Yazarın, ele alınacak üç romanı başta olmak üzere, romanlarında İstanbul’u
sadece anlatı mekânı olarak veya romanlarının arka plânını oluştursun düşüncesiyle ele
almadığı daha önce belirtilmişti. Eğlence mekânlarıyla, mimarideki değişikliklerle,
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yaşamış İstanbul’luların “modernleşme”
projesine dahil edilen birtakım kültürel değişiklikleri nasıl karşıladığı, hangilerinin
içselleştirildiği, hangilerinin yadırgandığı, Bekiroğlu’nun deyişiyle, “yeni bir yönetim ve
hayat tarzı ile onun getirilerinin oluşturduğu çatışmalar” (56), yazarın romanlarında
sorunsallaştırdığı temel konuları oluşturur. İstanbul üzerinden sorunsallaştırılan bu
konuların çokluğu göz önüne alındığında, yazarın romanlarında bu şehrin tarihiyle ilgili,
özellikle gündelik hayat ve dolayısyla dönemin kültürü ile ilgili pek çok gerçekliğe
kaynaklık ettiği görülür.
23