Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

durarak, Cumhuriyet döneminde yazılmış, anlatı mekânı İstanbul olan romanlarda sıkça
görülen “köprünün öbür tarafı” izleğine şu sözlerle dikkat çeker: “[M]ekân kendi içinde
de İstanbul / karşı, apartman / konak çizgisinde işlevsel bir değişim yüklenir. Doğu-batı,
eski-yeni karşıtlığında çözümlenebilecek bu mekân değişimi sadece Halide Edib’de
değil Cumhuriyet dönemi romanında sık görülen bir kodlamadır” (57). Bu kodlamanın
bulunduğu romanlar içinde akla ilk geleni, daha adında kendini belli eden Peyami
Safa’nın Fatih-Harbiye adlı romanıdır. Sinekli Bakkal’la beraber, Halide Edib’in anlatı
mekânı İstanbul olan romanlarında bu ayrım her zaman için söz konusudur. Durakbaşa
ve Bekiroğlu’nun adı geçen çalışmalarında değindikleri gibi, Halide Edib, mekânlar
arasındaki bu gruplama üzerinden Cumhuriyet döneminde var olan toplumsal sınıflara
eklemlenen yeni sınıflar arasındaki karşıtlığı göstermek ister. Bekiroğlu, yazarın
romanlarında İstanbul’da görülen bu karşıtlığı genel hatlarıyla belirlemiştir. Buna göre,
yazarın genellikle olumladığı Eski İstanbul’luların yaşam tarzının çerçevesini, “Haliç’e
göre Köprü’nün ‘bu tarafı’nda kalan ‘Eski İstanbul’; kapalı, geleneklerine bağlı bir
yaşamın hüküm sürdüğü bir dünyadır: Karagümrük, Cerrahpaşa, Fatih, eski sokaklar.
Buralarda yaşayan insanlar gerçi çok rahat şartlar içinde değillerdir ama yine de daha
mutlu çizildikleri söylenebilir” (57) biçiminde aktarırken, yazarın romanlarında ele
aldığı biçim göz önünde bulundurulduğunda, Batılılaşmanın olumsuz etkilerinin
kendilerini ilk gösterdikleri “Karşı taraf”ın özelliklerini ise şöyle belirler:
Alafrangalaşmanın getirileri arasında tercih edilen mekânlar ise “karşı”
tarafta yer alır: Şişli, Osmanbey, Harbiye gibi. Buralarda yaşayan insanlar
gerçi çok rahat şartlar içinde değillerdir ama yine de daha mutlu
çizildikleri söylenebilir. Buralarda taş ve ahşap konak, ya da fukara evleri
yerini apartmana bırakmıştır. İnsanlar dairelerde yaşamayı seçerler, baş
20