Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler ... - Bilkent University

katıldığı bu toplantıda eşlik edecek müziğin caz olmasının yanında, bir caz orkestrasının
eve çağırılması da bugün Türkiye’de rastlanmayan bir kültürel etkinliktir. Bu açıdan,
günümüz okuru Halide Edib’in İstanbul sosyetesiyle ilişkilendirdiği bu kültür ürününü
nasıl simgeleştirdiğini anlamakta güçlük çekecektir.
1930’lu yılların İstanbul sosyetesiyle “cazband”lar ve dans arasında kurduğu
ilişkinin araştırılmasında Halide Edib’in, evlilik vasıtasıyla sınıf atlattığı Sacide
karakterinin nasıl çizildiği önem taşır. Bir kâtibin kızı olan Sacide’nin evlenmeden
önceki hayatı şu sözlerle anlatılır:
Sacide, sabık Evkaf ketebesinden, fakir düşmüş Agâh Efendi’nin
kızı idi. On yedi yaşına kadar Karagümrük’te basık tavanlı, karanlık bir
evde, küçük kardeşlerine dadılık etmekle, tahta ovup, çamaşır yıkamakla
ömrü geçti. Belki fukaralık, belki görenek, her ne ise Agâh Efendi’nin bir
sürü köhne itikatları vardı. Kızı bir yere yollamazdı. Ve Sacide’nin
biricik emeli, bir “dansing” görmek arzusu, içinde gömülü kaldı. Çünkü,
Agâh Efendi, “Herhangi bir yerde, bir kız, yabancı bir erkekle kucak
kucağa oynarsa o kız, adıyla sanıyla orospudur”, derdi. (16)
Sacide’nin “biricik emeli”nin bir “dansing görmek” olması, 1930’lu yılların
İstanbul’unun gündelik hayatına bakıldığında kültürel bir gerçekliğe dayanır.
Türkiye’nin Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük kentlerinde 1925’ten itibaren,
“asrîleşme”nin bir simgesi olarak sunulan “balolar” bu geleneğin temelini oluşturur.
Dolayısıyla, bu noktada, İstanbul’un eğlence hayatında önemli yer tutan dans
geleneğinin oluşum sürecine genel hatlarıyla bakmakta fayda olacaktır.
“Cumhuriyet Baloları” adlı yazısında, “Cumhuriyetin kurulmasından sonra ilk
balo[nun] 1925 yılı eylülünde İzmir’de” düzenlendiğini belirten Dr. Doğan Duman,
77