ZBORNIK - Matica srpska

u kome se pomiwe hybris. 12 Naime, citirawe zakona je bilo uobiåajeno
i vaÿno dokazno sredstvo u atinskom pravosuðu, a ne
element materijalnog prava koje se nuÿno moralo primewivati.
Pošto su sudije bili porotnici — laici, pa zbog toga
nisu morali znati pravo (razliåito od modernog principa
iura novit curia), tokom suðewa stranke su åesto citirale zakon
na koji su se pozivale, uporedo sa drugim dokaznim sredstvima.
13 No, ostaje dilema oko akuratnosti tih navoda, jer je åesta
pojava da se isti zakon kod razliåitih logografa (profesionalnih
pisaca sudskih govora za stranke, meðu koje je spadao
i Demosten) mogu sresti razliåite formulacije istih zakona.
Zato se sumwe u taånost citiranih zakona kreãu od toga
da se veruje da su ih kasnije dodavali prepisivaåi iz aleksandrijskog
perioda, do toga da su ti citati nedovoqno pouzdani
jer su sami zakoni bili åesto nejasni i neprecizni. 14
Imajuãi u vidu sve navedene ograde, fragment iz pomenutog
Demostenovog govora ipak ima odreðenu vrednost za rekonstruisawe
ove ustanove. Predmet spora protiv Mejdije,
bogatog i politiåki uticajnog skorojeviãa, sa kojim je Demo-
12 Demosthenes, C. Meidias XXI 47.
13 Aristotel, Retorika 1, 15, 1 deli metode uveravawa na tehniåke i
atehniåke, a za ove druge istiåe da su naroåito svojstveni sudskom besedništvu.
Pod atehniåkim dokazima koji se najåešãe koriste u sudskom postupku
on nabraja citirawe zakona (nomoi), svedoke (martyres), ugovore (synthekai),
torturu nad robovima (basanos) i zakletvu (horkos). Svaki od pomenutih
dokaza je imao specifiånosti u odnosu na savremeno poimawe probativnih
sredstava. Åitawe zakona je predstavqalo samo jedan od dokaza o tome kako
glasi pravno pravilo, jer porotnici nisu pravnici, pa ih na wega vaqa
podsetiti; svedoåewe je do prve polovine ¡¢ veka pre n.e. bilo usmeno, a
potom se sve åešãe izjava svedoka davala u prethodnom postupku (anakrisis),
peåatila se u posebnim glinenim ãupovima (echinoi), a na glavnom pretresu
se otvarala i åitala, bez aktivnog uåešãa svedoka; ugovori su, sliåno kao i
zakoni, bili samo jedan od dokaza koji se prezentirao poroti. Dva iracionalna
dokazna sredstva, tortura nad robovima i zakletva, zasnivali su se na
istoj ideji — onaj ko odbije izazov (proklesis) da se tome pristupi, imaãe
protiv sebe retoriåki snaÿan, mada ne i uvek presudan dokaz. Drugim reåima,
citirawe zakona nije imalo veãu probativnu vrednost od ostalih
dokaza.
14 V. bliÿe S. Avramoviã, Isejevo sudsko besedništvo i atinsko pravo,
Beograd 2005, 41; M. Lavency, Aspects de la logographie judiciaire attique, Louvain
1964, 345. Uostalom, Aristotel i izriåito kaÿe da su naroåito Solonovi
zakoni o nasleðivawu i epiklerama (tzv. ãerkama — naslednicama)
bili nejasni i izazivali nedumice, v. Aristotel, Ustav atinski, 9 (prevod
N. Majnariã), Zagreb 1948, kao i S. Avramoviã, „Epiklera, kadestai i epibalontes
— sporne ustanove antiåkog gråkog prava", Anali Pravnog fakulteta
u Beogradu 1979/5—6, 475—490.
208