ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
1. Εισαγωγή. Οι τεχνολογίες και τα «δρώντα» μνημεία
Οι αρχαιολογικοί χώροι, οι μνημειακοί και ιστορικοί τόποι, τα μνημεία μελετώνται,
διαχειρίζονται και προσλαμβάνονται, συνήθως από τους ειδικούς και από το κοινό ως
στατικά, καθηλωμένα, σιωπηλά προβάλλοντας αξίες σταθερές και μνήμες διαχρονικές.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ένας αυξανόμενος αριθμός θεωρητικών μελετών αναδεικνύει
την προσπάθεια να αναιρέσουν την προσέγγιση, που θέλει τα υλικά αντικείμενα, χώρους,
μνημεία, παθητικούς δείκτες κοινωνικών σχέσεων ή αντικείμενα, που απλώς ικανοποιούν
λειτουργικές ανάγκες, και να τους αναγνωρίσουν έναν πιο δυναμικό ρόλο στην κοινωνία
(Tilley 2001). Τα «δρώντα» αντικείμενα ή μνημεία, σύμφωνα με τον Gell είναι αυτά που
επιδρούν στους ανθρώπους, προκαλώντας τους αισθήματα, χαρά, φόβο, θυμό, λύπη και
συνεπώς επηρεάζουν τις κοινωνικές ζωές τους (Gell 1998). Στηριζόμενοι σε αυτή τη
διαπίστωση, θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε έναν πιο συμμετοχικό ρόλο των μνημείων
στην ερμηνευτική διαδικασία της ιστορικής τους παρουσίασης μέσα στο χρόνο. Έναν ρόλο
που στηρίζεται στη θεώρηση των αντικειμένων και των ιστορικών συνόλων όχι μόνο στο πώς
«φαίνονται» από το κοινό (seeing), αλλά κυρίως στο πώς «δρουν» και «συμμετέχουν» (acting
in) στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι και κυρίως πώς «βιώνονται» (experiencing) και
προσλαμβάνονται από τους ειδικούς, θεατές και συμμετέχοντες.
Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη τις πολυάριθμες δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες
τεχνολογίες στη διαχείριση της πληροφορίας, στην παρουσίαση της και στην επικοινωνία
αυτής, μία ολιστική ερμηνευτική προσέγγιση και οπτική μνημείων και αντικειμένων, που να
εξυπηρετεί τους παραπάνω σκοπούς, θα μπορούσε να βρει έδαφος με την υιοθέτηση της
χρήσης της τρισδιάστατης προβολικής χαρτογράφησης. Ο συνδυασμός της ψηφιακότητας,
ενός εικαστικού προβληματισμού και της συμμετοχικής παρουσίας των μνημείων για την
υλοποίηση και παρουσίαση του αφηγηματικού σεναρίου καθιστά την τεχνική 3D projection
mapping μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιλογή και ένα καινοτόμο εργαλείο στα χέρια των
ειδικών για τη δημιουργία μιας διδακτικής και ψυχαγωγικής εμπειρίας μνημείων και χώρων.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω
και αναγνωρίζοντας την καταλληλότητα και επιτυχία της εφαρμογής ανέλαβε το σχεδιασμό,
την οργάνωση και την υλοποίηση μίας ιδιαίτερα επιτυχημένης επικοινωνιακής δράσης με τη
χρήση της τρισδιάστατης προβολικής χαρτογράφησης σε ένα μνημείο αρμοδιότητάς της, τον
βυζαντινό πύργο της Νέας Φώκαιας στη Χαλκιδική. Ο βυζαντινός πύργος συμμετέχει ως
μνημείο που πράττει και δρα στην ερμηνευτική διαδικασία για την παρουσίαση του ιστορικού
του παρελθόντος.
2. Η ιστορική τεκμηρίωση του πύργου και οι ενότητες του αφηγηματικού σεναρίου
Η διαχρονικότητα της ιστορίας του μνημείου και η ανάδειξή της υπήρξε και ο βασικός άξονας,
πάνω στον οποίο κινήθηκε η δομή του αφηγηματικού σεναρίου. Αν και τα ιστορικά και
ανασκαφικά στοιχεία της προχριστιανικής περιόδου του μνημείου ήταν λιγοστά, ωστόσο
θεωρήθηκε απαραίτητη η προσάρτησή τους στο σενάριο προκειμένου να δημιουργηθεί η
απαραίτητη διαχρονία του μνημείου.
2.1. Το μετοχιακό συγκρότημα της αθωνικής μονής του Αγίου Παύλου
Στην εποχή του Βυζαντίου και κατά την δυναστεία των Παλαιολόγων, κοντά στο σημερινό
χωριό της Νέας Φώκαιας βρίσκονταν το χωριό του Αγίου Παύλου ή Παλαιοχώριον,
που καταστράφηκε μεταξύ των ετών 1321 και 1407. Στο χώρο αυτό αναπτύχθηκε βαθμιαία
μετά το 1407 το μετόχι της Αγιορείτικης Μονής του Αγίου Παύλου που ήταν από τα
αξιολογότερα μετόχια της Μονής. Η ονομασία μετόχι αναφέρεται σε αγρόκτημα που ανήκει
σε μοναστήρι μέσα στο οποίο βρίσκεται συνήθως μικρό παρεκκλήσι καθώς και κατοικία για
τους μοναχούς που καλλιεργούν το συγκεκριμένο αγρόκτημα. Η παρουσία της Μονής και τα
128