ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
παραδοσιακών οικισμών αφορούν κυρίως στην τοπογραφία, τις κλιματολογικές συνθήκες, τα υλικά
δόμησης και την κατασκευή.
Ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος υπήρξε σημαντικός για τη διαμόρφωση ενός οικισμού και την
οργάνωση του πολεοδομικού ιστού του, για λόγους ασφάλειας και για την εξασφάλιση αναγκαίων
φυσικών πόρων για τη διαβίωση των κατοίκων του (Μιχαλόπουλος, Μηνακάκης & Σιγάλα, 2003). Οι
άνεμοι που επικρατούσαν στη νησιωτική Ελλάδα οδήγησαν στην κατασκευή κτιρίων με δώματα, μικρά
και στενά παράθυρα και στενούς δρόμους, ενώ σε περιοχές της Ελλάδας που επικρατούν χαμηλές
θερμοκρασίες όπως η Μακεδονία κατασκευάζονταν κτίρια με στόχο την εξασφάλιση θερμικής άνεσης
με βάση τον προσανατολισμό και τα υλικά που ήταν διαθέσιμα.
Λόγω του φαινομένου της πειρατείας και των επιδρομών κυρίως σε οικισμούς στη νησιωτική Ελλάδα,
ο πολεοδομικός ιστός των νησιωτικών παραδοσιακών οικισμών παρουσιάζει οχυρωματικά
χαρακτηριστικά. Τα κτίρια κτίζονται σε επαφή το ένα με το άλλο, ώστε να διαμορφώσουν ένα
εξωτερικό τείχος το οποίο λειτουργεί ως γραμμή άμυνας για τους επιδρομείς. Αντίθετα στους
παραδοσιακούς οικισμούς της Μάνης και του Πηλίου, που η ασφάλεια των κατοίκων της κλονιζόταν
από εσωτερικές αντιπαραθέσεις, η οχύρωση εξασφαλίζεται σε μονάδα κτιρίων και κάθε μεμονωμένο
κτίριο διαμορφώνεται με τρόπο τέτοιο, ώστε να εξασφαλίζει την άμυνα μέσω των ανοιγμάτων και της
μορφής βάσει των οποίων οικοδομήθηκαν τα λεγόμενα πυργόσπιτα (Μιχαλόπουλος, Μηνακάκης, &
Σιγάλα, 2003).
Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν τοπικά και συνήθως οι κάτοικοι των οικισμών ήταν αυτοί που
κατασκεύαζαν τα κτίρια με εξαίρεση τις εποχές της οικονομικής ανάπτυξης που υπήρχε η δυνατότητα
κατασκευής των κτιρίων από ομάδες περιφερόμενων μαστόρων (Μπούρας Χ., Η αντιμετώπιση της
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής», Οκτώβριος 1982, 1982).
Μετα το 15ο αιώνα οι οικισμοί παρουσιάζουν μεταβολές προκειμένου να προσαρμοστούν στις
συνθήκες κάθε ιστορικής περιόδου. Την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι παραδοσιακοί
οικισμοί παρουσιάζουν ελεύθερη χωρική ανάπτυξη, η οποία ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους,
με ακανόνιστους δρόμους, γειτονιές και πλατώματα για τη συνάθροιση των μελών της κοινότητας
(Μπούρας Χ., 1975). Στο κέντρο του οικισμού αναπτύσσεται η εκκλησία, η αγορά ή οι κρήνες. Τα
σπίτια περιλαμβάνουν αγροτικές εγκαταστάσεις και αυλές για τις αγροτικές εργασίες (Μιχαλόπουλος,
Μηνακάκης, & Σιγάλα, 2003). Στις περιοχές που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Ενετών,
υιοθετήθηκε ο δυτικός τρόπος γεγονός που επηρέασε τις κτιριακές μορφές και την πολεοδομική δομή
και οργάνωση των οικισμών στις περιοχές αυτές. Μετά την Επανάσταση του 1821, οι συνθήκες
διαμόρφωσης των οικισμών αλλάζουν. Οι επιρροές του δυτικού τρόπου ζωής και οικονομίας
υιοθετούνται από το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, το οποίο αμφισβητεί τα τουρκικά κατάλοιπα. Οι
παραδοσιακοί τρόποι κτισίματος περιορίστηκαν μόνο στην ελληνική ύπαιθρο, ενώ στις πόλεις
υπερίσχυσε το νέο δυτικό ρεύμα (Μπούρας Χ. , 1975). Στη Μακεδονία, την Ήπειρο και τα νησιά η
παραδοσιακή αρχιτεκτονική συνέχισε να ακμάζει ως τα μέσα του 19 ου αιώνα, μέχρι την εξάπλωση και
εκεί του νεοκλασικισμού. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του20ου, ορίζεται η περίοδος
παρακμής των παραδοσιακών οικισμών λόγω των Παγκοσμίων πολέμων, της μετανάστευσης και της
αστικοποίησης. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα εγκαταλείφθηκαν σημαντικά παραδοσιακά
σύνολα (Παπαλέξη, 2017).
Με βάση τις διαδικασίες παραγωγής τους, οι παραδοσιακοί οικισμοί διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες.
Η πρώτη κατηγορία είναι οι οικισμοί ή τμήματα οικισμών τα οποία δημιουργήθηκαν από κοινωνίες
που χαρακτηρίζονταν από απλή διαστρωμάτωση. Τα κτίσματα χαρακτηρίζονται από οικονομία χώρου,
από απλές διατάξεις και σχετική ομοιομορφία με μορφές κτιρίων που προέκυπταν από την
καθημερινότητα των κατοίκων σε σχέση με τις γεωργικές ή τις κτηνοτροφικές τους ασχολίες. Τα
471