ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
Λέξεις κλειδιά: ελληνικά σχολεία εξωτερικού, Αλεξάνδρεια, 20 ος αιώνας, ψηφιακές ανθρωπιστικές
επιστήμες, Κύπρος
1. Τα Ελληνικά Σχολεία της Αλεξάνδρειας: Τοσίτσειο - Αβερώφειο
Από πολύ νωρίς οι Έλληνες που ζούσαν στην Αλεξάνδρεια αντιλήφθηκαν τη σπουδαιότητα των
προοπτικών του πολιτισμικού περιβάλλοντος της δεύτερης πατρίδας τους, ώστε με κεντρικό άξονα την
εκπαίδευση των παιδιών τους και όχημα την Ελληνική Κοινότητα της Αιγύπτου να δημιουργήσουν
ανάλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Αίγυπτο. Οι επιφανέστεροι των ευεργετών Γ. Αβέρωφ, Μιχαήλ,
Θεόδωρος και Κωνσταντίνος Τοσίτσας, Κ. Σαλβάγος, Γ. Ζερβουδάκης, Ν. Στουρνάρης, κ.ά. το 1843
εδραίωσαν θεσμικά και οικονομικά την ΕΚΑ. Επόμενο σημαντικό χρονόσημο το 1882, όταν με αφορμή
την Αραβική Επανάσταση ιδρύουν το περίφημο «Quartier Grec» στην περιοχή Chatby στην
Αλεξάνδρεια, αφετηρία της άνθισης του παροικιακού ελληνισμού με τη βοήθεια των οικονομικά
επικρατέστερων ανώτερων αστών της εποχής (Μπενάκης, Ράλλης, Σαλβάγος, Ζερβουδάκης, Τοσίτσας,
κ.ο.κ.). Τα ελληνικά κοινοτικά σχολεία δέχονταν τους μαθητές με πολύ χαμηλά δίδακτρα ή δωρεάν.
Για το λόγο αυτό ορισμένες φορές ήταν οργανισμοί με ελλείμματα.
Το πρώτο ελληνικό σχολείο, το Σχολείο των Γραικών, ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Μιχαήλ και
Θεόδωρου Τοσίτσα και του Ν. Στουρνάρη. Το 1854 στεγάστηκε σε κτήριο δωρεάς του Ν. Τοσίτσα και
ονομάστηκε «Τοσιτσαία Σχολή» (Σουλογιάννης 1999). Πιο συγκεκριμένα, το 1843 «με πρωτοβουλία
των αδελφών Θεοδώρου και Μιχαήλ Τοσίτσα και του ανιψιού των Ν. Στουρνάρα ιδρύουν σχολείο
αλληλοδιδακτικό και ελληνικό, δηλαδή, δημοτικό και κάπως προωθημένο σχολείο προς γυμνάσιο, την
εποχή που ακριβώς μπαίνουν, όπως ξέρουμε, οι βάσεις της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας. Το
σχολείο αυτό είναι που ονομάστηκε «των Γραικών» και που το 1854 με δαπάνη του Ν. Τοσίτσα
απόκτησε ιδιόκτητο κτήριο, το γνωστό μέχρι σήμερα κτήριο της «Τοσιτσαίας Σχολής» (Σουλογιάννης
1991).Τα σχολεία της παροικίας ακολουθούσαν τα αναλυτικά προγράμματα που ίσχυαν στην Ελλάδα.
Μετά το 1830, τα σχολεία που λειτουργούν στην Ελλάδα είναι το Δημοτικό Σχολείο, το τριτάξιο
Ελληνικό Σχολείο και το Τετρατάξιο Γυμνάσιο. Τα Ελληνικά Σχολεία καταργήθηκαν με τη
μεταρρύθμιση του 1929 (Σαρής 1957: «Αλλ΄ έξαφνα, το 1929 […] τα Ελληνικά Σχολεία καταργήθηκαν
εντελώς. Κατά την εκπαιδευτικήνμεταρρύθμισιν του έτους εκείνου τα έτη της γενικής μορφώσεως
ηυξήθησαν, από 11 που ήσαν (4 του Δημοτικού Σχολείου, 3 του Ελληνικού Σχολείου, και 4 του
Γυμνασίου) εις 12.»). Η Ελληνική Κοινότητα είχε καταργήσει από το 1907 τα Ελληνικά Σχολεία και
είχε υιοθετήσει την εξάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση (Τρίμη 1993).
Η Πρατσίκειος Δημοτική Σχολή ιδρύθηκε το 1907 με δαπάνες του ευεργέτη Πράτσικα ως Πρατσίκειος
Δημοτική Σχολή Αρρένων και αργότερα Μικτή. Σήμερα φέρει και το όνομα Τοσιτσαία κατόπιν
συγχώνευσης και η ΕΚΑ ανέλαβε την εποπτεία της Σχολής. Η Σχολή σήμερα λέγεται Τοσιτσαία. Το
1912, επειδή αυξήθηκαν οι μαθητές, η ΕΚΑ προσέθεσε δύο νέες αίθουσες. Το 1926 οικοδομήθηκε
δεύτερος όροφος στην Σχολή (Shawadfy 2009).
Το Αβερώφειο Γυμνάσιο ιδρύθηκε το 1885-1886 και πήρε το όνομά του από τον ευεργέτη Γεώργιο
Αβέρωφ που χρηματοδότησε την ίδρυση του συγκεκριμένου Γυμνασίου αλλά και του Αβερώφειου
Παρθεναγωγείου το 1890. Έτσι το 1889 λειτούργησε τετρατάξιο Γυμνάσιο που είχε αναγνωριστεί ένα
χρόνο αργότερα ως ισότιμο με τα ελλαδικά γυμνάσια.
Αρχικά το Αβερώφειο Γυμνάσιο στεγαζόταν στο ίδιο κτήριο με την Τοσιτσαία Σχολή, μέχρι που ο
Εμμανουήλ Μπενάκης αγοράζει μια μεγάλη έκταση στο Σιάτμπυ (Shatby-18.000 τ.μ.). Στην έκταση
αυτή θα στεγαστούν το ορφανοτροφείο, τα δημοτικά σχολεία και οι επαγγελματικές και βιοτεχνικές
σχολές της Κοινότητας. Λίγο αργότερα αγοράζεται και νέα έκταση δίπλα στην προηγούμενη και ξεκινά
η οικοδόμηση της Ζερβουδάκειου Αστικής Σχολής, που ολοκληρώνεται το 1909. Στο κτήριο αυτό, που
578