ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
1. Εισαγωγή
Ο Θεόφιλος Κεφαλάς Χατζημιχαήλ συγκαταλέγεται στους ζωγράφους της Γενιάς του ’30. Θεωρείται
ο πιο γνωστός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης. Στα έργα του, τοιχογραφίες και
ζωγραφική πάνω σε πανιά και αντικείμενα, αποτυπώνει με αφέλεια, φρεσκάδα και αθωότητα ένα
κόσμο γεμάτο από ήρωες και καθημερινούς ανθρώπους όπου κυριαρχούν στοιχεία και τοπία από την
καθημερινή πραγματικότητα.
Γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1866 ή 1873 στο παραθαλάσσιο χωριό Βαρεία της Μυτιλήνης. Καταγόταν
από πολύ φτωχή οικογένεια, έμαθε λίγα γράμματα, ενώ από μικρός ασχολήθηκε με τη ζωγραφική. Η
ταπεινή του καταγωγή τον οδήγησε στην αναζήτηση νέων ευκαιριών και στην εγκατάστασή του στη
Θεσσαλία και συγκεκριμένα στο Βόλο και στα γύρω χωριά του Πηλίου, όπου με έργα του διακοσμούσε
καφενεία, καταστήματα, πανδοχεία, ταβέρνες, σπίτια για ένα πιάτο φαΐ, λίγο ψωμί και κρασί, χωρίς
όμως να καταφέρει να γίνει αποδεκτός από την κοινότητα λόγω της εκκεντρικής του συμπεριφοράς και
της εμφάνισής του. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων αυτών καταστράφηκε το 1930 σε φωτιά στο Βόλο.
Το 1924 ο ζωγράφος Γεώργιος Γουναρόπουλος περνώντας από το Βόλο είδε έργα του Θεόφιλου και
έμεινε έκπληκτος από το ταλέντο του. Στη συνέχεια έδειξε τα έργα του Θεόφιλου στον τεχνοκρίτη φίλο
του Σ. Ελευθεριάδη-Τεριάντ, Μυτιληνιό στην καταγωγή, ο οποίος ενδιαφέρθηκε προσωπικά για το
ζωγράφο. Το 1929 πήγε στη Μυτιλήνη και του παρήγγειλε μια σειρά από έργα, θέλοντας να συστήσει
στο διεθνές κοινό τη μεγάλη φυσιογνωμία του Θεόφιλου. Τα έργα του αποτελούν χαρακτηριστικό
δείγμα λαϊκής τέχνης υψηλής ποιότητας ικανά να αντέχουν στον χρόνο, τη φθορά και τη λησμονιά. Η
ζωγραφική του χαρακτηρίζεται από έντονα χρώματα, πηγαίο αυθορμητισμό και έμφαση στην απόδοση
λεπτομερειών.
2. Ιστορικά στοιχεία
Το καφενείο «ο Θεόφιλος» στη Μακρινίτσα οικοδομήθηκε το 1910, σύμφωνα με χρονολογία που είναι
χαραγμένη σε πλάκα επάνω από την κεντρική είσοδο του κτιρίου. Σήμερα, το ισόγειο του κτιρίου, όπου
λειτουργεί το καφέ - ουζερί «ο Θεόφιλος», είναι ιδιοκτησία της Κοινότητας Μακρινίτσας, ενώ ο
όροφος είναι ιδιωτική κατοικία. Το κτίριο, πιθανώς κατά την περίοδο 1910 - 1911, διακοσμήθηκε στο
εσωτερικό του με μια μεγάλη τοιχογραφία από το σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ. Η
αδιάλειπτη λειτουργία του χώρου ως καφενείο προξένησε μεγάλη φθορά στην τοιχογραφία, γεγονός
που οδήγησε στη συντήρησή της το 1988. Το 1995 το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε ολόκληρο
το κτίριο ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο», ώστε να προστατευτεί από τυχόν αλλοιώσεις.
Ακολούθησαν το 1996 εργασίες επισκευής του.
Πρόκειται για διώροφο λιθόκτιστο κτίριο στεγασμένο με ξύλινη τετράκλινη στέγη καλυμμένη με
σχιστολιθικές σκεπόπλακες. Είναι απλό στη μορφολογία του και στο μέσον της πρόσοψης κυριαρχεί
το μεγάλο μπαλκόνι, που προστατεύεται από απλής μορφής μεταλλικό κιγκλίδωμα.
Η τοιχογραφία με διαστάσεις 3.15 Χ 2.50 μ. καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του
ανατολικού τυφλού τοίχου της αίθουσας. Έχει ως θέμα της τον ήρωα Κατσαντώνη, έναν από τους
πρώτους επαναστατημένους Έλληνες της περιόδου της Τουρκοκρατίας και αγαπημένο ήρωα του
Θεόφιλου. Το θέμα της σύνθεσης έχει επικρατήσει να λέγεται «Ο Κατσαντώνης στα Τζουμέρκα»,
καθώς η επιγραφή που βρίσκεται στο επάνω μέρος της τοιχογραφίας είναι δυσδιάκριτη.
204