ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής δεκάδες τάφοι, θαλαμοειδείς και λάκκοι, αποκαλύπτοντας
ένα εκτεταμένο νεκροταφείο που ήταν σε χρήση από τα τέλη της ΥΕΙΙΒ ως και την πρώιμη ΥΕΙΙΙΓ εποχή
(Κακαβογιάννη, 2000· Κακαβογιάννη, 2001-2004· Ανδρίκου, 2005· Ανδρίκου, 2006).
Στα πιο πρόσφατα ευρήματα του νεκροταφείου συγκαταλέγονται τρεις θαλαμοειδείς τάφοι, οι οποίοι
εντοπίστηκαν σε γειτονικά οικόπεδα επί των οδών Αιόλου 11 (οικ. Παναγόπουλου) και Αιόλου &
Νικοπόλεως (οικ. Καλαμοδάκου), (Χατζηδημητρίου, 2006· Χατζηδημητρίου κ.ά. 2010· Βρεττού, 2015·
Vrettou, 2020). Η μελέτη των τάφων αυτών ξεκίνησε από την ανασκαφέα αρχαιολόγο κ. Ειρήνη Βρεττού
με την συνδρομή της οστεοαρχαιολόγου κ. Ιωάννας Μουτάφη και της συντηρήτριας αρχαιοτήτων και
έργων τέχνης με ειδίκευση στην αρχαιομετρία κ. Ευαγγελίας Παπαθωμά.
Στο οικόπεδο Παναγόπουλου εντοπίστηκαν δύο θαλαμοειδείς τάφοι, ακέραιοι και ασύλητοι. Ο ΤΦ1 είχε
αρκετά μεγάλες διαστάσεις. Περιελάμβανε τις ταφές έξι ενηλίκων, τριών ανδρών και τριών γυναικών, οι
οποίες βρέθηκαν κατά κύριο λόγο κατά χώραν (Χατζηδημητρίου κ.ά., 2010· Vrettou 2020). Ήταν
κτερισμένες με πήλινα αγγεία αλλά και χάλκινα αντικείμενα, δύο σφραγιδόλιθους, ένα σφονδύλι από
σχιστόλιθο και ποικίλα κοσμήματα. Συνολικά εντοπίστηκαν 17 αγγεία, ακέραια ή ολόκληρα, τα
περισσότερα από τα οποία ανήκουν στον τύπο του ψευδόστομου αμφορέα. Βρέθηκαν επίσης δύο
πιθαμφορίσκοι, ένα θήλαστρο, μια πρόχους, ένας σκύφος και τρεις κύαθοι. Η περίοδος χρήσης του τάφου
τοποθετείται μεταξύ της YE IIIA2 και της πρώιμης ΥΕ ΙΙΙΓ εποχής.
Ο ΤΦ2 βρέθηκε σε πολύ μικρή απόσταση από τον πρώτο. Ήταν ρηχός, είχε μικρές διαστάσεις και
φιλοξενούσε παιδί, το οποίο πιθανότατα ανήκε στην ίδια οικογένεια με τους ενήλικες του προηγούμενου
τάφου (Vrettou, 2020). Στον ΤΦ2 δεν εντοπίστηκαν οστά, βρέθηκαν όμως ένας ψευδόστομος αμφορίσκος,
ένα σκύφος, ένας χειροποίητος αμφορίσκος και ένα ειδώλιο Ψ. Στον θάλαμο του τάφου βρέθηκε επίσης
ένα όστρεο, πιθανότατα επεξεργασμένο για να λάβει τη μορφή περιάπτου-κοσμήματος για τον νεκρό
(Vrettou, 2021). Ο τάφος χρονολογείται στην μετάβαση από την ΥΕ IIIA2 στην ΥΕ ΙΙΙB1 εποχή.
Στο οικόπεδο Καλαμοδάκου εντοπίστηκε ένας θαλαμοειδής τάφος 1 . Περιείχε τις ταφές 23 ατόμων,
ανδρών, γυναικών και παιδιών. Τα οστά τους βρέθηκαν ως επί το πλείστον σε ανακομιδή, στο δάπεδο ή
σε λάκκους εντός του θαλάμου. Τα αγγεία που τους συνόδευαν εντοπίστηκαν τακτοποιημένα σε σωρούς.
Πρόκειται για 23 ολόκληρα αντικείμενα και αρκετά ακόμα σε θραυσματική μορφή, τα οποία ανήκουν
στους τύπους του ψευδόστομου αμφορέα, της πρόχου, του κυάθου, της κύλικας, της λεκάνης, του τρίωτου
πιθαμφορίσκου, του υψίποδα σκύφου κ.ά. Άλλα κτερίσματα δεν εντοπίστηκαν. Ο τάφος ήταν σε χρήση
πιθανότατα από το τέλος της ΥΕ ΙΙΒ περιόδου έως και την ΥΕ ΙΙΙΒ2.
Ήδη από τον πρώτο καθαρισμό των αγγείων όλων των τάφων παρατηρήθηκαν στην επιφάνεια πολλών
από αυτά μαύρα στίγματα. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα καταλάμβαναν μεγαλύτερες περιοχές, ακόμα
και πάνω από τη διακόσμηση των αντικειμένων. Η αρχική υπόθεση ήταν ότι επρόκειτο για κατάλοιπα
επικασσιτέρωσης 2 (Gillis, 1994· Παντελίδου 1975). Όμως η μικροσκοπική εξέταση των αγγείων
απέκλεισε κάτι τέτοιο. Συνεπώς, το ερώτημα που τέθηκε προς διερεύνηση ήταν αν η εμφάνιση αυτών των
κηλίδων σχετιζόταν με κατάλοιπα υλών που μπορεί να αποτελούσαν μέρος κάποιας τελετουργικής
διαδικασίας.
2. Πειραματική Διαδικασία
Τα αντικείμενα που επιλέχθηκαν να εξεταστούν από το σύνολο των ευρημάτων ήταν αγγεία όλων των
τύπων, ακόσμητα αλλά και διακοσμημένα, με κοινό χαρακτηριστικό ότι στις επιφάνειές τους έφεραν
στιγμές και κηλίδες με ένα χρωματικό εύρος από μπλε έως μαύρο.
1
Ένας δεύτερος βρέθηκε κατεστραμμένος, ακέραιος σωζόταν μόνο ο δρόμος του.
2
Τεχνική επικάλυψης των κεραμικών αγγείων με φύλλα κασσιτέρου προκειμένου να αποκτήσουν όψη μεταλλικών.
955