ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
την Ήπειρο, και όχι μόνο, αφήνοντας πίσω τους αξιόλογα έργα. Η εκκλησιαστική εξάλλου τέχνη, πέρα
από το αισθητικό αποτέλεσμα, επιτελεί λειτουργική αποστολή συνδυάζοντας αρμονικά τις λατρευτικές
ανάγκες με τις διακοσμητικές αντιλήψεις.
Ιδιαίτερη φροντίδα υπήρχε για το «σκαλιστό, για το ξυλόγλυπτο τέμπλο, το οποίο, όπως το ανέφερε
και ο Θεόδωρος Στουδίτης «εις το τέμβλον» 2 , αποτελούσε (και αποτελεί)το διάφραγμα που χώριζε τον
κυρίως ναό από το Ιερό Βήμα. Η συναρμολόγησή του ήταν αρκετά δύσκολη, ξεκινώντας από κάτω
προς τα πάνω, και συγκεκριμένα από τα θωράκια 3 , ενώ και ο χρόνος της αποπεράτωσής του ήταν
αποτέλεσμα οικονομικής ευρωστίας ή μη, καθώς η κατασκευή του ήταν ιδιαιτέρως δαπανηρή. Η
επιχρύσωση ήταν πιο δαπανηρή και γινόταν μόνο στο μπροστινό μέρος προφανώς για εξοικονόμηση
χρημάτων. Το πίσω μέρος δεν ήταν ορατό στους πιστούς παρά σε μια μικρή μερίδα που εισερχόταν
στο ιερό Βήμα. Με τον τρόπο αυτό προστατευόταν τόσο το υλικό από τον σκόρο όσο και δινόταν μια
αίσθηση μεγαλειότητας 4 . Το χρύσωμα γινόταν συνήθως μετά από αρκετό καιρό από την τοποθέτησή
του στον ναό 5 . Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, οι δεσποτικές εικόνες τοποθετήθηκαν στο τέμπλο
(Δωδεκάορτο), δίνοντας τη μορφή εικονοστασίου 6 .
Από την υστεροβυζαντινή εποχή το ξύλινο τέμπλο χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο. Κατά τη
μεταβυζαντινή περίοδο τα ξυλόγλυπτα τέμπλα διακρίνονται σε τρία μέρη με καθ’ ύψος διάρθρωση. Η
κατώτερη σειρά αποτελείται από θωράκια που σπάνια έχουν γλυπτό διάκοσμο. Συνήθως, είναι
αδιακόσμητα ή ζωγραφίζονται με σκηνές της Παλαιάς Διαθήκης. Στη δεύτερη σειρά τοποθετούνται οι
δεσποτικές εικόνες, με τις εικόνες του Χριστού και του Προδρόμου δεξιά (από την άποψη του θεατή)
της Ωραίας Πύλης και αριστερά της η εικόνα της Παναγίας. Η εικόνα του/της αγίου/αγίας επίσης
βρίσκεται σε αυτή τη σειρά, ενώ δε λείπουν και οι Αρχάγγελοι. Στην Τρίτη και ανώτερη ζώνη
βρίσκονται είτε οι εικόνες του Δωδεκαόρτου ή και της Μεγάλης Δέησης, τοποθετημένες στο επιστύλιο
είτε υπάρχει διακοσμημένος θριγκός 7 , Στο μέσο της ανωτέρας ζώνης είναι τοποθετημένος ο σταυρός
είτε μόνος του είτε με τα λυπητερά. Ο σταυρός της οθωμανικής περιόδου φαίνεται ότι είναι μεγάλου
μεγέθους με σκοπό να ενισχύσει το φρόνημα των υποδούλων 8 . Το ανάγλυφο είναι είτε χαμηλό είτε πιο
έξεργο και δεν λείπουν οι φυσιοκρατικές αποδόσεις ορισμένων θεμάτων, όπως τα φύλλα της αμπέλου.
Κατά τον 18 ο αιώνα σημειώθηκαν αλλαγές στη διάρθρωση των τέμπλων και στο ύφος τους. Η τριμερής
διάταξη παρέμεινε αλλά προστέθηκαν επιπλέον στοιχεία και συγκεκριμένα στην κάτω ζώνη πάνω από
τα θωράκια προστέθηκαν οι κεταμπέδες ή πανωθωράκια και στη μέση ζώνη, πάνω από τις δεσποτικές
εικόνες, οι πάνω κεταμπέδες με τις επιστέψεις τους, τα κεμέρια 9 . Το επιστύλιο στην Τρίτη ζώνη επίσης
γέρνει ελαφρά προς τα εμπρός. Σταδιακά το ανάγλυφο γίνεται πιο έξεργο, με διάτρητα τμήματα και η
απόδοση των σχημάτων από τη σχηματοποίηση κατέληξε σε πιο φυσιοκρατικές αποδόσεις 10 . Από τα
μέσα εξάλλου του 18 ου αιώνα και για έναν περίπου αιώνα επικράτησε το νεοελληνικό μπαρόκ 11 και το
έξεργο ανάγλυφο έδινε την κίνηση και το υπερβολικό στο τέμπλο. Στο Άγιον Όρος σώζονται πολλά
τέτοια παραδείγματα αλλά και στην Ήπειρο η τεχνική αυτή άκμασε το β΄ μισό του 18ου αιώνα έως τις
2
Θεόδωρος Στουδίτης, Ίαμβοι, κεφ. 43: PG, 99,1796,Α και Συμεών Θεσσαλονίκης, Περί του αγίου ναού και
της τούτου καθιερώσεως, κεφ. 136: PG 155. 345, C.
3
Μακρής Κ., 1962
4
Μακρής Κ., 1982: 17, 39
5
Μακρής Κ., 1962:104καιΜακρής Κ., 1982
6
Καλοκύρης Κ.Δ., 1980: 175
7
Καλοκύρης Κ.Δ., 1980: 174
8
Καλοκύρης Κ.Δ., 1980, 173-203 και Καλοκύρης Κ.Δ., 1999
9
Μακρής Κ. 1982: 8, 47
10
Τσαπαρλής Ε., 1980 και ΤσαπαρλήςΕ., 1994: 80-82,
11
Τσαπαρλής Ε., 1994: 80-82, Μακρής Κ., 1982: 10-14 και Νικονάνος Ν., 1997: 259-275
424