ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
Εν κατακλείδι, αυτή η σειρά οξειδώσεων και αντικαταστάσεων ευθύνεται για το χρωματικό εύρος του
βιβιανίτη το οποίο μεταβάλλεται από άχρωμο σε σκούρο μπλέ – μαύρο, προκαλώντας τα σκουρόχρωμα
στίγματα που παρατηρούμε στην επιφάνεια των κεραμικών, ενώ η έντονη παρουσία του Mn στις περιοχές
των κηλίδων εν αντιθέσει με τα ποσοστά που αυτό εμφανίζει στις υπόλοιπες περιοχές των κεραμικών,
είναι συνέπεια αλλά και απόδειξη της βακτηριακής δραστηριότητας.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθούμε στο αγγείο ΑΚ286, το οποίο όπως έχουμε ήδη πει
είναι κατασκευασμένο από πηλό πλούσιο σε Pb και δεν παρουσιάζει σκουρόχρωμες κηλίδες στις
επιφάνειές του. Πρόκειται για το αντικείμενο που επιβεβαιώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον
καταλυτικό ρόλο της βακτηριακής δραστηριότητας στον σχηματισμό του βιβιανίτη, εφόσον η παρουσία
του υψηλού ποσοστού βαρέως μετάλλου Pb στη σύστασή του είχε βιοκτόνα δράση, με αποτέλεσμα να
μην αναπτυχθεί το απαραίτητο μικροβιακό υπόστρωμα για το σχηματισμό του βιβιανίτη.
5. Συμπεράσματα
Όπως προκύπτει από αυτήν την εργασία, τα κεραμικά εκτός από τις πληροφορίες που μας παρέχουν ως
τέχνεργα και ως χρηστικά αντικείμενα, υπό προϋποθέσεις και σε ορισμένες ταφονομικές συνθήκες
συμμετέχουν στη σύνθεση βιογενών ορυκτών, όπως ο βιβιανίτης αποτυπώνοντας έτσι ένα μέρος των
διεργασιών αποδόμησης, φθοράς αλλά και εμπλουτισμού της ύλης στο αρχαιολογικό πεδίο. Θα μπορούσε
λοιπόν η εξέταση και η μελέτη τέτοιων ορυκτών στην επιφάνεια των κεραμικών να αποτελέσει ένα πιθανό
δείκτη - εργαλείο για τη διερεύνηση ταφονομικών ζητημάτων που προκύπτουν κατά την μελέτη του
ταφικού περιβάλλοντος.
Για παράδειγμα, η παρουσία του βιβιανίτη στην επιφάνεια των κεραμικών θα μπορούσε να αποτελεί έναν
δείκτη σχετικά με την κατάσταση διατήρησης των οστών, εφόσον η αποδόμηση του απατίτη των οστών
συμβάλει στο σχηματισμό του βιβιανίτη. Επίσης, η μελέτη αυτών των ορυκτών θα μπορούσε να
συνεισφέρει σε θέματα ερμηνείας που προκύπτουν εξαιτίας των ταφικών πρακτικών όπως οι ανακομηδές
όπου τα αντικείμενα εντοπίζονται μετακινημένα από την αρχική τους θέση (η περίπτωση του τάφου στο
οικ. Καλαμοδάκου).
Όσο για πεδίο της συντήρησης κεραμικών, θα ήταν χρήσιμο να αποσαφηνιστεί ότι οι προσπάθειες
απομάκρυνσης αυτών των κηλίδων από την επιφάνεια των κεραμικών αντικειμένων με τη χρήση
βιοκτόνων μάλλον δεν μπορεί να αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα.
Τέλος, η φασματοσκοπία Raman φαίνεται να είναι κατάλληλη τεχνική για την αναγνώριση αυτών των
τύπων ορυκτών χωρίς την ανάγκη χρήσης δείγματος.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αλούπη, Ε., (1993). Φύση και μικρομορφολογία των βαφών σε αρχαία κεραμεικά - μια νέα προσέγγιση στη
μελέτη της κεραμεικής τεχνολογίας, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Χημείας, Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων
Ανδρίκου Ε., (2005), Αρχαιολογικό Δελτίο 60, Β1’ Χρονικά, σ. 169.
Ανδρίκου Ε., (2006), Αρχαιολογικό Δελτίο 61, Β1’ Χρονικά, σ.166-167.
Βρεττού Ειρ., (2015), «Ταφικές πρακτικές σε μυκηναϊκό τάφο των Γλυκών Νερών», στο Στεφανής Αθ.
(επιμ.), Πρακτικά ΙΕ’ Επιστημονικής Συνάντησης ΝΑ Αττικής, Καλύβια Θορικού, σ. 459-469.
Καζάκου, Θ., (2014), "Μελέτη Αρχαιολογικών και Σύγχρονων Κεραμικών Αντικειμένων με
Φυσικοχημικές Τεχνικές". Μεταπτυχιακή εργασία, Τμήματος Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών,
Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Κακαβογιάννη Ο., (2000), Αρχαιολογικό Δελτίο 55, Β1’ Χρονικά, σ. 132
Κακαβογιάννη Ο., (2001-2004), Αρχαιολογικό Δελτίο 56-59, Β1’ Χρονικά, σ. 320, 339, 354.
964