ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
την αποδοχή του ότι αυτό το οποίο σήμερα θεωρείται ορθό δεν ταυτίζεται, κατ’ ανάγκην, με την
επιζητούμενη αενάως αλήθεια.
Β. Η σημασία της «αντίστιξης».
Αυτή η «αντίστιξη» μεταξύ Ανατολής και Δύσης αφορά κάθε πτυχή της πνευματικής δημιουργίας,
ιδίως δε την δημιουργία στον χώρο της Τέχνης. Για παράδειγμα, πριν το «big-bang» Ελευθερίας του
Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος, στην Τέχνη κυριαρχούσε το «μεγαλιθικό», με βασικό χαρακτηριστικό
του την ακινησία.
1. Αντιπροσωπευτικό δείγμα γραφής οι κούροι, που γεννούν ακόμη και σήμερα το δέος για το μέγεθός
τους αλλά και για την αταραξία, μέσω της οποίας δίνουν την αίσθηση ότι επικοινωνούν αενάως με την
αιωνιότητα. Και ύστερα, μετά το κατά τ’ ανωτέρω «big-bang» Ελευθερίας, τ’ αγάλματα του Έλληνα
γλύπτη, πέρ’ από την απαράμιλλη σημασία στην λεπτομέρεια, πήραν το μέγεθος του Ανθρώπου και,
κατ’ εξοχήν, πήραν κίνηση. Μια κίνηση, η οποία ισοδυναμεί με «πλαστική» έκφραση Ελευθερίας,
που απορρίπτει τον συμβιβασμό με την «νιρβάνα» της αιωνιότητας και δείχνει -ακόμη και όταν το
άγαλμα δεν αναπαριστά π.χ. πολεμιστή ή δρομέα αλλά τον «σκεπτόμενο»- την αγωνία για το αύριο και
την προσπάθεια αντιμετώπισης του άγνωστου και δυσοίωνου πεπρωμένου. Στον αντίποδα της Δύσης,
η Τέχνη στην Ανατολή έμεινε ίδια και απαράλλαχτη στους αιώνες. Αιγυπτιακός, Κινεζικός, Ινδικός
και άλλοι Πολιτισμοί μας κληροδότησαν γιγαντιαία, συνήθως, αγάλματα, με την γαλήνη
ζωγραφισμένη στην όψη τους και μιαν αίσθηση διαρκούς αναφοράς στην αιωνιότητα. Η αγωνία είναι
απούσα και, μαζί με αυτή, κάθε κίνηση που συμβολίζει την Ελευθερία.
2. Την ίδια μεγάλη διαφορά μεταξύ Ανατολής και Δύσης στην Αρχαιότητα βρίσκουμε και στα ταφικά
μνημεία, όσα σώζονται. Στην Δύση -και μιλάμε πάντα για την Αρχαία Ελλάδα- πολλοί τάφοι είναι
ασύγκριτα μνημεία Τέχνης, μέσ’ από τα οποία ο Άνθρωπος, με έντονο το δέος του θανάτου, αποζητάει
μια θέση στην αιωνιότητα, που δεν κατέκτησε επί Γης. Η εικόνα στην Ανατολή -τουλάχιστον κατά
κανόνα και με κάποιες εποχικές εξαιρέσεις, όπως οι Πυραμίδες στην Αίγυπτο- είναι εντελώς
διαφορετική. Τα ταφικά της μνημεία συμβολίζουν νεκρούς, οι οποίοι είχαν συμβιβασθεί εν ζωή με
τον θάνατο, πιστεύοντας ότι ζώντες ακόμη είχαν κατακτήσει την δική τους αιωνιότητα. Ο «Άδης» ήταν
επινόηση της Δύσης. Ακόμη και όταν άρχισε η επικοινωνία μεταξύ Πολιτισμών, ουδέποτε
«μετανάστευσε» στην Ανατολή.
ΙΙ. Το Ελεύθερο Πνεύμα.
Ταυτοχρόνως, μέσω της νίκης τους στους Μηδικούς Πολέμους, οι Έλληνες κατέδειξαν την
συντριπτική υπεροχή και, κατά λογική ακολουθία, κατηγορηματική αντίθεση του ατίθασου και
δημιουργικού Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος απέναντι στο πνεύμα κάθε ανελεύθερης μορφής
πολιτειακής οργάνωσης με βασικά στοιχεία δεσποτισμού, ατομικού ή συλλογικού. Ειδικότερα δε
δεσποτισμού υπό τον μανδύα π.χ. της βασιλείας, της τυραννίας ή και της ολιγαρχίας.
Α. Από την Ανατολή…
Η ως άνω διαπίστωση ενδυναμώνεται, από ιστορική και πολιτική σκοπιά, αν ανατρέξει κανείς στον
τρόπο οργάνωσης και εξέλιξης των μεγάλων Βασιλείων της τότε Ανατολής, με πιο αντιπροσωπευτικό
παράδειγμα το Περσικό Βασίλειο:
1. Το Πνεύμα δεν είναι σε θέση να εξελιχθεί και να δημιουργήσει ελεύθερα από καθεστώς
δεσποτισμού που, μοιραίως, του θέτει όρια, σύμφυτα με τις ανάγκες της δεσποτικής επιβίωσης. Με
άλλα λόγια, ο δεσποτισμός είναι, από την φύση του, μήτρα οιονεί αμάχητων δογμάτων ή δοξασιών,
που ουδόλως συμβαδίζουν με την ελευθερία του Πνεύματος. Ο δεσποτισμός έχει την τάση να
«μαγεύει» το πνεύμα. Όλως αντιθέτως, το Ελεύθερο Πνεύμα –όπως ήταν κατεξοχήν το Αρχαίο
Ελληνικό– έχει ως βασική αποστολή το «ξεμάγεμα του κόσμου» («die Entzauberung der Welt», κατά
την διατύπωση του Max Weber, έστω και αν αυτή διατυπώθηκε σε διαφορετικό πεδίο ανάλυσης).
63