ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ –EUROMED 2021

4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
EUROMED 2021, 30/9 - 3/10/2021
3. Μεθοδολογία in-situ μετρήσεων
Η μελέτη της τοιχογραφίας πραγματοποιήθηκε με την πολύτιμη συνδρομή της μη καταστροφικής
τεχνικής XRF, με σκοπό την ανασύσταση της χρωματικής παλέτας του ζωγράφου μέσω της οποίας θα
πραγματοποιηθεί σύγκριση με δύο ενυπόγραφα έργα του Θεόφιλου, χρονολογημένα αντίστοιχα το
1931 και 1932 στα οποία είχαν πραγματοποιηθεί μετρήσεις μεγάλης κλίμακας με την χρήση της
φασματοσκοπίας Raman και XRF.
Στη μελέτη αυτή για τον εντοπισμό των χημικών στοιχείων σε ποσοστά, καθώς και των ιχνοστοιχείων,
χρησιμοποιήθηκε το φορητό Thermoscientific Niton xlp XRF analyzer. Η τεχνική του φθορισµού των
ακτίνων - Χ (X - Ray Fluorescence) είναι µια καθιερωµένη αναλυτική τεχνική που χρησιμοποιείται
σήμερα σε ένα ευρύ φάσµα διεπιστηµονικών εφαρµογών.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τεχνικής XRF είναι ο ταυτόχρονος και γρήγορος προσδιορισμός
στοιχείων από όλο σχεδόν τον περιοδικό πίνακα (Ζ = 14 - 92), αλλά και η µεγάλη ευαισθησία στην
ανάλυση µε ανιχνευτικά όρια που κυµαίνονται συνήθως στην περιοχή των mg/L (ppm).
πραγματοποιήθηκαν 60 μετρήσεις και τα χρώματα που μελετήθηκαν ήταν μπλε, κίτρινο, πράσινο, γκρι,
καφέ, άσπρο, μαύρο, κόκκινο (Πίνακας 1).
4. Αξιολόγηση μετρήσεων - αποτελέσματα
Σύμφωνα με έρευνα του Γ. Τσιμπλούλη το 2010, που αποτελεί και τη μοναδική εργασία πάνω στις
χρωστικές που χρησιμοποίησε ο ζωγράφος, ο Θεόφιλος λόγω της οικονομικής του ανέχειας, έφτιαχνε
ο ίδιος τα χρώματα που χρησιμοποιούσε, παίρνοντάς τα από τη φύση, χωρίς όμως να αποκαλύψει ποτέ
πως ακριβώς τα επεξεργαζόταν. Για τα χρώματα χτυπούσε χόρτα, λουλούδια και φλούδες από ρόδι και
στη συνέχεια τα ανακάτευε με κοινές βαφές. Προκειμένου να σταθεροποιήσει το χρώμα, συνήθιζε να
βάζει γάλα συκιάς ή ασπράδι αυγού. Τα χρώματα που χρησιμοποιούσε ήταν φθηνές σκόνες, λινέλαιο,
κόλλες και γάλα ως συνδετικό υλικό.
Στην παρούσα μελέτη της τοιχογραφίας, σε όλες τις αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν με τη μέθοδο
XRF εντοπίστηκε μεγάλο ποσοστό Zn, το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως η χρωστική Zinc
White χρησιμοποιήθηκε για την προετοιμασία του υποστρώματος του καμβά. Όσον αφορά το λευκό
χρώμα, η ισχυρή παρουσία του Pb που εντοπίστηκε, παραπέμπει στο Lead White. Για την απόδοση του
μπλε χρώματος, ο Θεόφιλος φαίνεται πως χρησιμοποίησε την χρωστική του Ultramarine. To μεγάλο
ποσοστό Al επιβεβαιώνει την υπόθεση αυτή. Η απόχρωση του πράσινου επιτεύχθηκε με την χρήση της
χρωστικής Green Earth. Το Al και ο Fe που εντοπίστηκαν κλίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Όσον
αφορά το ανοιχτό πράσινο το XRF εντόπισε τα στοιχεία του Pb και του Ti. Ο Θεόφιλος φαίνεται πως
για να πετύχει την απόχρωση του ανοιχτού πράσινου, χρησιμοποίησε είτε το Lead White, είτε το
Titanium White. Ο εντοπισμός μικρής ποσότητας Cr οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο ζωγράφος ίσως
χρησιμοποίησε και την χρωστική του Chrome Green για να αποδώσει το πράσινο χρώμα. Για το σκούρο
κόκκινο και το καφέ χρώμα, η ισχυρή παρουσία σιδήρου επιβεβαιώνει την υπόθεση πως ο Αιματίτης ή
οργανικό κόκκινο χρώμα συνέθεσε την κόκκινη απόχρωση και το οξείδιο του σιδήρου αντίστοιχα την
καφέ. Η μεγάλη ποσότητα Fe που εντοπίστηκε στη διάρκεια των μετρήσεων με XRF οδήγησε στο
συμπέρασμα πως κίτρινη ώχρα χρησιμοποιήθηκε για να αποδοθεί το κίτρινο χρώμα και κάποιες φορές
συνδυαστικά με Lead White για να αποδοθεί η απόχρωση του ανοιχτού κίτρινου, αφού ο Pb κατέχει
κυρίαρχη θέση στις μετρήσεις. Ο Θεόφιλος για να πετύχει το μαύρο χρώμα χρησιμοποίησε είτε το
Carbon Black είτε το Ivory Black και για την απόχρωση του γκρι, συνδυαστικά οι χρωστικές Carbon
Black και Lead White.
206