zeszyt nr 10/2011 - Zbliżenia Interkulturowe

Artykuły
u Heinego rodzi się wyraźny sceptycyzm
wobec republikanów, a – co zaskakujące,
zwiększają sympatie rojalistyczne: „Monarchizm
narodu polega na tym, że szanuje on
autorytet, wierzy w ludzi, którzy go reprezentują,
i przepełniony tą ufnością, przywiązuje
się do osób. Republikanizm narodu
polega na tym, że nie wierzy on w żaden
autorytet, szanuje prawa, ale żąda, aby
ich wykonawcy ciągle się przed nim usprawiedliwiali,
że obserwuje ich z ufnością,
kontroluje ich, nie przywiązuje się do nikogo
i im bardziej jakaś jednostka wzniesie
się ponad poziom przeciętny, tym bardziej
usiłuje ściągnąć ją w dół, okazując jej nieufność,
przecząc jej na każdym kroku i nawet
ją prześladując”.
Tymczasem w Niemczech, wydawca
„Trybuny Niemieckiej” – dr Wirth
oraz wydawca „Bawarii Nadreńskiej” –
dr Siebenpfeiff er organizują ruch republikański
i nawołują Heinego do powrotu
do ojczyzny. Poeta pozostaje jednak nieufny.
Nie wierzy w rewolucję i republikę niemiecką.
Wiele lat później napisze w wierszu
1649-1793-???
14
Francuz i Anglik to natury
Wyzute z wszelkich uczuć, gbury.
Lecz Niemiec – poczciwości wzorem,
Nawet gdy para się terrorem.
Czyż mógłby Niemiec kiedyś przestać
Otaczać korną czcią majestat?
Karoca na plac straceń rusza,
Sześć koni w czarnych pióropuszach,
Na koźle płacze stangret w czerni –
Taką zgotują Niemcy wierni
Monarsze swemu podróż świetną,
Nim mu poddańczo głowę zetną.
(przeł. Tadeusz Polanowski)
„Heine nie podoba mi się”
To zdanie, wypowiedziane przez Ludwiga
Börne (prawdz. nazwisko Lew Baruch),
żyjącego w Paryżu niemieckiego publicystę
i dramaturga, a zarazem przywódcę
emigracji niemieckiej, dało początek kolejnej
wielkiej kontrowersji, którą z zapartym
tchem śledziły ówczesne elity literackie.
Adwersarz był pierwotnie urzędnikiem
policji we Frankfurcie, z której zwolniono
go ze względu na pochodzenie żydowskie.
Zajął się więc dziennikarstwem i uprawiał
je z pozycji liberała. Po chrzcie zmienił nazwisko,
ale później ubolewał, że niepotrzebnie
wydał pieniądze na tę „ceremonię”. Podobnie
zresztą jak Heine.
W Börnem znalazł poeta konsekwentnego
przeciwnika, który niczym wytrawny
agent śledził jego życie w Paryżu, przy
czym wszelkie informacje zmieniał w negatywne
fascynacje typu: jest bezczelny i małostkowy,
o urodzie przyciągającej kobiety;
salony paryskie upajają się Heinem, a on
salonami; czuje się tu lepiej, niż na spotkaniach
z rzemieślnikami, w których to nawiasem
mówiąc uczestniczył również Börne.
Heine z kolei dywagował – schorowany,
z kiepskim systemem trawiennym i podagrą
Börne nie musi specjalnie obawiać się ludu.
Drażniły go też sytuacje, kiedy ich nazwiska
wymieniano razem: „Co mam wspólnego
z Börnem, jestem przecież poetą”.
Rzadko, kiedy nie dało się tego rzeczywiście
w żaden sposób uniknąć, chodzili
razem na obiad. Börne najwyraźniej szukał
towarzystwa poety, by jeszcze baczniej
go obserwować, a następnie w swych wypowiedziach
przemiennie kreować się na psychologa
i terapeutę: „Jeżeli Heine jest choć
w połowie takim nędznikiem, jak sam wyznaje,
zasługuje na pięć stryczków i dziesięć