zeszyt nr 10/2011 - Zbliżenia Interkulturowe

ki w kołach fachowców, można w różny
sposób opisać, od wewnątrz ludzkiej duszy
aż do krawędzi polityki. W tej szczególnie
osobistej książce próbuję opisać tak jedno,
jak i drugie. Wiele subiektywnych spostrzeżeń
i doświadczeń może stać się takimi małymi
i cennymi kamykami, które pomogą
może lepiej oświetlić takie czy inne kamienie
leżące na tej drodze…” (234).
W książce, będącej w zasadzie autobiografi
ą, Mieczysław Tomala opisuje swoje
życie pod kątem spotkań z Niemcami,
zarówno tych prywatnych, jak i służbowych,
poczynając od okresu przedwojennego,
poprzez wojnę, lata powojenne, aż
po dzień dzisiejszy, bo myliłby się ten, kto
sądzi, że pasję można odłożyć na bok odchodząc
na emeryturę. Nic bardziej mylnego.
Profesor Tomala do dziś jest aktywnym
uczestnikiem procesu pojednania, działając
w Fundacji „Pamięć”, której jest współzałożycielem,
a która ma do wypełnienia niełatwe
przecież zadanie, jakim jest opieka
nad grobami żołnierzy niemieckich poległych
w czasie II wojny światowej na terenie
Polski. To do dnia dzisiejszego problem
kontrowersyjny, o czym autor książki pisze
w rozdziale Volksbund. Pojednanie nad grobami.
Opisując swoją drogę życiową autor
kreśli także sylwetki osób, z którymi zetknął
się w ciągu swojego długiego życia,
sylwetki Polaków i Niemców, udowadniając
przy okazji, że żaden naród nie jest monolitem
i że trzeba postrzegać go przez pryzmat
jednostek, które go tworzą. Tomala
od dziecka stykał się z Niemcami, bowiem
urodził się i mieszkał w wielokulturowej
Łodzi. Rodzice, wyznając zasadę, że powinno
się uczyć języka sąsiadów, zapisali
go do niemieckiej szkoły podstawowej. Potem
poznawał Niemców w okresie II woj-
Anna Górajek: Subiektywne spojrzenie świadka historii
ny światowej. Jednakże te nowe, dramatyczne
doświadczenia nie zamazały obrazu
„innych” Niemców, których znał z dzieciństwa.
Autor podkreśla wielokrotnie,
że w czasie wojny doznał nie tylko „grozy
i strachu, terroru i pogardy dla człowieka
[…], ale [ma] w pamięci spotkania z innymi
Niemcami […]. Wśród nich byli bezradni,
zastraszeni, i walczący i pozostający
jednak w ukryciu” (98). Mamy tu do czynienia
z dwoma przesłaniami. Po pierwsze
autor wskazuje na bardzo istotną rolę,
jaką odgrywa wychowanie człowieka w duchu
tolerancji i otwartości wobec innych,
po drugie, iż ludzi należy oceniać indywidualnie,
starając się unikać uogólnień i myślenia
stereotypami, chociaż, jak sam autor
przyznaje, nie jest to łatwe.
Niemcy – moją pasją nie jest książką
dla czytelnika, który poszukuje jedynie
suchych faktów i dat, by móc je na swój
sposób zinterpretować. Tutaj możemy poznać
tło wydarzeń, tak jak widział je jeden
z ich uczestników, bo chociaż Tomala
nie był aktywnym politykiem, to jednak
i jako naukowiec, i jako dyplomata, a także
jako tłumacz uczestniczył w rozmowach
politycznych na najwyższym szczeblu.
W rozdziałach zatytułowanych Chłód odchodzi
oraz Tłumacz w procesie normalizacji
przedstawia kulisy rozmów z politykami
zachodnioniemieckimi w okresie poprzedzającym
podpisanie Układu o normalizacji
stosunków między Polską a RFN, w tym
m. in. rozmowy Willy Brandta z Władysławem
Gomułką tuż przed podpisaniem
Układu w grudniu 1970 roku. Tomala nazywa
Gomułkę „architektem nowej polityki
wobec Niemiec” (150). Polityk ten, nieufny
wobec NRD, dążył do normalizacji
stosunków także z Republiką Federalną,
przy czym przyświecały mu dwa podsta-
153