Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
dukları bazı hukuki ayrıcalıklar mevcuttur (Uzunçarşılı, 1988; İpşirli,
1997; Şentop, 2005).
Osmanlı’da üniversitenin ilk açılışı ile ilgili olarak farklı tarihler
verilmiştir. Bazıları medreseleri üniversite sayıp Fatih devrine kadar
bu tarihi götürürler; bazıları ise Darülfünun’u ilk üniversite sayarlar;
bazıları ise İstanbul Üniversitesi’nin açılışını milat kabul ederler. Tabii
ki, ilk üniversite konusunda farklı tarihlerin verilmesinin sebebi, üniversitenin
ne olduğu hakkında farklı görüşler olmasıdır. 8 Darülfünun
tarihçisi Mehmet Ali Aynî’ye göre ilk “darülfünun” İstanbul’un fethi
ile birlikte açılmıştır (Aynî, 2007). Fatih Sultan Mehmet’in kurduğu
medresede matematikçi Ali Kuşçu ve ulemadan Molla Hüsrev gibi
hocalar çalışmıştır. Bu medreselerde yapılan ilmi çalışmalar, Kanunî
Sultan Süleyman devrinde daha da ilerlemiş ve Kanunî’nin kurduğu
medreselerde matematik, doğa bilimleri ve tıp okutulmuştur.
Osmanlı’nın modernleşme sürecinin başladığı dönem, 19. yüzyıl
olarak düşünülürse, hukuk ve eğitimdeki değişmeler, bu sürecin
önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Osmanlı’nın modernleşme
süreci, genel olarak, kendini yeniliklere bütünüyle açmaktan çok,
varlığını korumak ve devam ettirmek için yapılmış savunmacı bir
yenilik hareketini göstermektedir. Bu nedenle eğitimdeki yeniliklerin
de genellikle ilk olarak askeri eğitim alanında yapıldığı göze
çarpar. Osmanlılar, Batılılaşma süreci içerisinde kendilerini Batı’ya
karşı çoğu konuda yetersiz görmüşlerdir ve bu durum birtakım yeni
düzenlemeler yapılmasını zorunlu kılmıştır. 19. yüzyılda yaşanan
Batılılaşma, eğitim kurumlarının gelişimi açısından önemli etkilere
sahiptir (Tekeli, 2007; Tekeli & İlkin, 1999).
Mühendishane, tıbbiye ve harbiye, 19. yüzyıl Osmanlı modernleşme
dönemi içerisinde ilk kurulan yükseköğretim okullarıdır. Yüksek
eğitim düzeyinde programlanmış askerî-teknik okulların öğrenci
8. Örneğin, Belge (2000) “Türkiye’de üniversite ne zaman kuruldu?” sorusuna, “Üniversiteden
ne anlıyorsanız, sorunun cevabı da ona göre değişecektir. En genel anlamıyla, insanlara, çağına
göre ‘yüksek’ kabul edilen bilgiler öğreten bir kurum olarak tanımlıyorsanız, o halde medreseden
beri bu iş yapılıyordu” demiştir. Hatipoğlu (2000) ise medreselerin üniversite olmadığını,
medreselerin darülfünuna karşı durduklarını ayrıca bunların Osmanlı değil, Selçuklu dönemi
okulu olduğunu söylemiştir.
126