Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
Berlin Üniversitesi, Napolyon’a karşı yenilen ve toprakları işgal edilen
Almanların milli reformlara girişmelerinin bir sonucu olarak
ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu üniversite, yeni bir siyasi ortamda,
askeri yenilgi sonrası tahrip olmuş milli kültürü yenileme çabasının
bir parçasıdır. İşgal sonrası bir grup Alman reformcu, arkalarına Hegel,
Fichte ve Schleiermacher gibi filozofları da alarak, üniversiteyi
yenilemeye giriştiler. Bu yeni kurum, öğrenme ve öğretmenin ideal
merkezi olacak ve aynı zamanda özerk olacaktı. Bu kurumda öğrenciler
dar uzmanlaşmadan kaçınacaklardı. Berlin Üniversitesinin planını
1809 yazında çizen Wilhelm von Humboldt, siyasî becerilerini
kullanarak yeni üniversitenin kurulması için kraliyet onayını aldı.
Humboldtçu üniversitede kurgulanan öğrenme ve öğretme özgürlüğü
(Lehrfreiheit, Lernfreiheit), üniversiteyi sadece devletin dış siyasi
baskılarından değil, aynı zamanda lonca-tipi akademik fraksiyonların
ve grupların baskılarından da korumak amacındaydı. Bundan
dolayı Humboldt, profesörlerin üniversite tarafından değil, devlet
tarafından atanmasını önermişti. Humboldt’un üniversite ile doğrudan
ilgilenmesi bir yıldan az sürdü. Çünkü kendisi bile, Almanya ile
Avrupa’daki toplumsal koşullardan dolayı Aydınlanma’nın ideallerini
yaşatacak üniversitenin bir geleceği olup olmadığından kuşkuluydu.
Humboldt’un kurduğu üniversite uzun ömürlü bir kurum oldu. Fakat
ilginç bir şekilde bu üniversite, felsefî olarak tasarlandığının aksine,
dar uzmanlaşmanın mekânı oldu ve üniversitede özellikle doğa
bilimleri ile sosyal bilimler arasındaki ayrışma gittikçe belirginleşti.
Humboldtçu üniversitede geniş bir ilgi alanı olan bilgin yerine, uzmanlaşmış
profesyonel bilim adamı ortaya çıktı. Humboldt’un ideali
olmayan fakat Humboldt’un kurduğu Alman üniversitesi, ilerleyen
dönemlerde başarılı olmuş ve dünyanın her tarafında model olarak
öne çıkmıştır.
Bir fikir ve kurum olarak üniversite zamanla değişmiş ve değişik
ülkelerde farklı biçimler almıştır. Almanya’da Humboldt araştırmayı
üniversitenin temel ve kurucu bir özelliği olarak görürken,
İngiltere’de Newman üniversiteyi araştırma kurumu olarak görmemiştir.
Amerikan üniversiteleri, 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde,
araştırmanın yanında topluma hizmet gibi eğitimin pratik yönlerini
de öne çıkarmayı ihmal etmemişlerdir. Böylece Amerikan üniversi-
46