Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

YÜKSEKÖĞRETİM: KAVRAMSAL ÇERÇEVE
yeni nesillere aktaran bir kurum olmuştur. Humboldt felsefeyi, milli
kültürün ve üniversitenin temel disiplini ve koruyucusu olarak görüyordu.
Bu üniversite, öğrenme ve öğretim özgürlüğü üzerine temellenmiştir.
19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, Almanların
felsefeye atfettiği rol, İngilizler ile birlikte edebiyata doğru
kaymıştır. Böylece, milli edebiyatın örneklerini okumak ve okutmak,
(İngiliz) üniversite fikrinin önemli bir parçası olmuş ve uluslaşmaya
katkı yapmıştır. Küreselleşme ve Amerikanizasyon ile birlikte öne
çıkan “mükemmeliyet” (excellence) nosyonuna göre, üniversitenin
milli kültür veya edebiyatı canlı tutmak veya böylece ulus-devlete
hizmet etmek gibi rolleri esas olmaktan çıkmıştır. Artık esas olan,
üniversitenin bütün etkinliklerinde “mükemmeliyet”i gözetmesi ve
bürokratik bir kurum gibi işletilmesidir. Bu kurumun genel doğası,
felsefi veya kültürel olmaktan ziyade, piyasa yönelimli bir şirket gibidir.
Bu üç kurucu üniversite fikriyle birlikte modern üniversitelerin
gelişimini anlamak için, bu sürecin, gerek İtalya ve Almanya gibi yeni
gerekse de Fransa ve Amerika gibi inkılâplarla ortaya çıkan modern
ulus-devletlerin gelişimiyle paralel olduğuna işaret etmekte fayda
vardır (Wittrock, 1993). Bu anlamıyla üniversite, devrinin siyasal ve
toplumsal dönüşümleriyle birlikte ve onlardan alabildiğine etkilenerek
ortaya çıkmıştır. Bir başka deyişle, yeni bir siyasal örgütlenmeyi
(ulus-devlet) ve ekonomik durumu (sanayileşme) ortaya çıkaran
süreçler ile üniversiteyi doğuran süreçler birbirini yakından etkilemektedir.
Ulus-devletin gelişimiyle birlikte ortaya çıkan üniversiteler,
önemli görevler üstlenmişlerdir. Üniversiteler, hem bilgi üretimi
hem de hem de milli kültürü güçlendirme işlevini edindiler. Mesleki
okullar ve akademiler gibi rakipleri tarafından “modası geçmiş” olarak
nitelenen üniversiteler, 19. yüzyıl sonrasında güçlerini artırmış ve
modern araştırmanın mekânı olmuşlardır. Üniversiteler, bir yandan
yeni ulus-devletlerin teknoloji, yönetici ve teknik personel ihtiyacını
karşılamakta bir yandan da sanayileşmenin dönüştürdüğü toplumu
anlamak için gerekli kavramları geliştirmekteydi denilebilir.
1810 yılında Berlin Üniversitesinin kurulması da, devrindeki
toplumsal ve siyasal dönüşümlerle oldukça ilgilidir (Wittrock, 1993).
45