Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİMİN TEMEL MESELELERİ
yerine, torba bütçe uygulamasına geçmiştir (OECD, 2003). Bu geçiş,
paranın nasıl harcanacağının merkezden belirlenmesi yerine, belli
kurallar dâhilinde, kurumun kendi kendine karar vermesine imkân
tanımaktadır. Japonya ve Kore gibi halen ayrıntılı kalemler üzerinden
bütçelemeye giden ülkeler de torba bütçeye geçiş için reformlar
yapmaktadırlar. Türkiye’de de torba bütçe uygulamasına geçilmesi,
mali esneklik sağlayacaktır. Bütçenin belirlenmesinde performans
göstergeleri de kullanılmalıdır; bu göstergeler, bir yandan girdilere,
öte yandan çıktılara ilişkin olabilir (YÖK, 2007). Sözgelimi, ne kadar
öğrencinin mezun olduğu ve kaç tane bilimsel yayının yapıldığı
önemli çıktılardır. Finlandiya, Hollanda, Norveç, İsveç ve İngiltere
gibi Avrupa ülkeleri, çıktıları kendi bütçe formüllerine eklemişlerdir
(OECD, 2003). Böylece, sadece öğrenci sayısı değil aynı zamanda
öğrencilerin bitirme oranları da hesaba katılmaktadır. Örneğin,
Norveç’te 2002 yılında uygulamaya konan modele göre, üniversitenin
eğitime ayrılan bütçesi, öğrencilerin tamamladığı kredi sayısı,
mezun sayısı ve uluslararası öğrenci sayısı gibi çıktılara dayalıdır.
Üniversite devletten aldığı bütün kaynakları ve başka yollardan
elde ettiği tüm gelirleri, tek havuzda toplamalıdır. Kuruluş gerekçeleri
ve imkânları birbirleriyle farklı olan üniversiteleri, mali açıdan da
tek tip uygulamadan uzaklaştırmak gerekmektedir (TÜSİAD, 2004).
Üniversitelerin mali açıdan sadece devlete bağımlı olmamaları, doğal
olarak, mali özerkliklerini de artıracaktır (OECD, 2003). Üniversitelerin
bütçe kaynaklarını çeşitlendirmeleri, hükümetin politikalarında
meydana gelecek ani değişikliklerden daha az etkilenmelerini sağlayacaktır.
Bununla birlikte, üniversitelerin tamamen devlet dışındaki
kaynaklara bağımlı olmaları, mali belirsizliğe yol açacak ve hatta bazılarının
sürdürülebilirliklerini zora sokacaktır. Bütçe kaynaklarını
eskiden beri çeşitli tutan Amerika Birleşik Devletleri’nde çok sayıda
yükseköğretim kurumu, mali zorluklar nedeniyle kapanmak zorunda
kalmıştır. Devlet dışı bütçe kaynaklarını henüz kullanmaya başlayacak
ülkeler için önemli zorluklar söz konusudur. Sözgelimi, mali
krize giren bir yükseköğretim kurumunu krizden kurtarmak devletin
görevi midir? Şayet mali konularda üniversitelere tam özerklik
verilecekse, Türkiye’de karşılaşılması muhtemel mali sorunların ne
tür tedbirlerle aşılacağını tespit etmek gereklidir.
173