Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
Üniversiteler, genel olarak, 18. yüzyıla kadar eski metinlere bağlı
eğitim vermekle ve kendileri dışında ortaya çıkmış yeniliklerden
habersiz olmakla ya da bunlardan geç bir şekilde haberdar olmakla
eleştirilmişlerdir (Charle & Verger, 2005). 15. ve 16. yüzyılda İtalya,
Fransa ve İngiltere’de doğan akademiler, önemli bilimsel toplantı
merkezleri ve kurumları olmuşlardır. Akademilerin hükümdara danışmanlık
yapma ve bilimsel bilgiyi meşrulaştırma gibi rolleri zamanla
üniversitelere devredilmiştir. Her ne kadar üniversite çok eski
bir kurum olsa da, bilinen haliyle üniversitenin araştırma yönü nispeten
yenidir (Wittrock, 1993). Orta Çağ boyunca üniversite, temelde
geçmişten gelen bilgilerin öğrencilere aktarıldığı bir kurumdur.
19. yüzyıldan itibaren ise üniversite, daha çok araştırma yönelimli
bir kurum olma iddiasındadır. Dolayısıyla Orta Çağ kurumlarından
ziyade, özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan araştırma
yönelimli üniversiteler günümüzde bilinen haliyle üniversitelerin
atası olarak kabul edilmektedir. Alman idealistlerle birlikte modern
üniversitede hem araştırma hem de öğretme esastır. Modern üniversite
denilince, temelde Alman idealistlerin kurduğu ve Wilhelm
von Humbolt’un Berlin Üniversitesinde kurumsallaştırdığı Alman
(Humbolt) modeli öne çıkmaktadır. 1810 yılında kurulan ve modern
araştırma üniversitesinin ilk örneği sayılan Berlin Üniversitesi, yüzyılın
sonlarına doğru ve 20. yüzyılda, Japonya’dan Amerika Birleşik
Devletleri’ne kadar birçok ülkede sayısız üniversitenin modeli haline
gelmiştir.
Modern üniversite üç fikir (idea) etrafında şekillenmiştir diyebiliriz:
Kantçı akıl kavramı, Humboltçu milli kültür kavramı ve son
dönemlerde özellikle Amerika’da ve Amerika’nın etkisindeki ülkelerde
öne çıkan tekno-bürokratik mükemmeliyet nosyonu (Readings,
1996). Kant’a göre üniversite denen kurumun bütün etkinlikleri,
tek bir düzenleyici fikir etrafında örgütlenmiştir ve bu fikir akıldır.
Schiller’den Humboldt’a Alman idealistleri, üniversite fikrini kültür
etrafında örmüşlerdir. Alman idealistlere göre kültür, incelenen bütün
bilgidir ve dahası bu bilgiler neticesinde bireyin karakterinin şekillenmesidir.
Humbolt’un üniversite fikrini kültür etrafında örmesi,
üniversite kurumunu ulus-devlet ile doğrudan ilişkilendirmiştir. Artık
üniversite, bir ulustaki halka dair ortak bilgileri üreten ve bunları
44