Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
Darülfünun’un açılışı bakımından, darülfünun inşaatı henüz bitmeden
13 Ocak 1863’te kimyager Derviş Paşa’nın yaptığı konuşma
milat kabul edilir (Akyüz, 2008). Derviş Paşa’nın verdiği fizik ve
kimya ile başlayan dersler, Salih Efendi’nin verdiği biyoloji ve Ahmet
Vefik Efendi’nin verdiği tarih felsefesi ile devam eder. Bu dersleri,
bir yıl sonra, Mehmet Cevdet Efendi’nin Tabiî Coğrafya, Müneccimbaşı
Osman Saip Efendi’nin Heyet’e ilişkin dersleri izlemiştir.
Derslere halk ve devlet ricali tarafından ilgi büyük olmuştur. Bu
derslerin yapıldığı dershaneler, 1864 sonlarında Darülfünun binasından
Çemberlitaş’taki Atik Ali Paşa Camii karşısındaki Nuri Efendi
Konağı’na taşınmış ve bir müddet sonra bu konak yandığı için
derslere ara verilmiştir (Aynî, 2007).
1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, İstanbul’da (Dersaadet)
bir Darülfünun-i Osmanî kurulmasını kararlaştırılmıştır. Bu
nizamnameye göre, darülfünunun yönetimi padişah tarafından tayin
edilen bir “nazır”a verilmiş, şubelerin idaresi ise müderrislerce seçilecek
bir müderris tarafından gerçekleştirilecektir (Bilsel, 1943). Bu
nizamname, fakültelerde hangi dersler okutulacağı ve hangi lisanda
derslerin okutulacağı vb. gibi ayrıntılı hükümler içermektedir (Aynî,
2007). Buna göre, İstanbul’da bir Darülfünun-i Osmanî kurulacak ve
bu da Hikmet ve Edebiyat, İlm-i Hukuk, Ulum-ı Tabiiye ve Riyaziye
şubelerinden oluşacaktır. Öğretim süresi üç yıl, öğretmen olacaklar
için ise dört yıl olacaktır. 16 yaşından büyükler sınavla kabul edilecek
ve dersler halka açık olacaktır. Darülfünun 1869’da tekrar kurulmuş,
Fransa’da eğitim almış Hoca Tahsin Efendi, Nazır olarak atanmıştır.
Bu darülfünunun ömrü kısa olmuştur ve açılmasından iki sene sonra
eğitime son vermiştir. Darülfünun, Darülfünun-ı Sultani adı ile
Galatasaray Sultanisi içinde 1874 yılında tekrar açılmıştır. Hukuk,
mühendislik ve edebiyat şubeleri kurulmuştur. Bu üçüncü darülfünun,
diğerlerine göre daha uzun müddet devam etmiş, üç kez mezun
vermiş ve hatta doktora tezleri bile yaptırılmıştır (Tekeli, 2007). Hukuk
ve mühendislik mekteplerinin yüksekokul olarak kurulmasıyla
ve son olarak Edebiyat Fakültesinin kapatılmasıyla Darülfünun-i
Sultani 1881’de kapatılmıştır.
Abdülhamit’in cülusunun 25. yılında kurulan darülfünunun,
aslında daha çok öğrencilerin Avrupa’ya gidip zararlı fikirler edin-
128