Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİMİN TEMELLERİ
kaynağı, programsız ve denetimsiz bir ilköğretimden gelen öğrenciler
olduğu için, söz konusu okulların eğitim düzeyi düşüktü (Ortaylı,
2008). II. Mahmut ilk ve orta eğitimi kurmadan yükseköğretimi kurmaya
çalışmış fakat bu çaba, altyapı eksikliklerinden dolayı etkili bir
çözüme dönüşememiştir. Osmanlı’daki eğitim sistemi, toplumu eğitmekten
çok devleti yönetecek kişilerin eğitimi üzerine kurulmuştur.
Bu nedenle devleti yönetecek elitler dışında kalan eğitim kurumları
toplumdaki çocukların daha çok dini sosyalizasyonunu sağlamaya
yönelik sübyan ve mahalle mektepleridir (Tekeli, 2007). Tanzimat’tan
sonra medrese sisteminin yanında, devletin çeşitli kurumlarına personel
yetiştirmek üzere, modern okullar başlanmıştır. Bunların bir
kısmı yükseköğretim vermektedir (Ergin, 1940, C. II). Bu okulların
çoğu mesleki ve teknik öğretim vermek amacıyla kurulmuştur.
Osmanlı literatüründe Batılı tarzda bir üniversite modeli olarak
“darülfünun” adıyla bir yükseköğretim kurumu kurma düşüncesi
1845 yılında oluşturulan Muvakkat Meclis-i Maarif ’in hazırlayıp
1846’da Meclis-i Valâ’ya sunduğu lâyihada geçmektedir. Bu lâyihaya
dayanarak hazırlanan ve Sultan Abdülmecit’e sunulan 21 Temmuz
1846 tarihli Meclis-i Valâ mazbatasında geçen “darülfünun”, kendini
geliştirmek isteyen ve bütün ilim ve fenleri öğrenmeye istekli veya
devlet dairelerinde çalışan insanları yetiştirmek için gerekli bilgileri
sağlayan bir kurum olarak tanımlanmıştır (Kafadar, 2000). 1851 yılında
üniversitenin temellerini oluşturmak için, Ali Paşa, Fuad Paşa
ve Cevdet Paşa üçlüsü, bir ilim akademisi (Encümen-i Daniş) kurdular.
Encümen, Darülmaarif ’te ayda bir toplanacak ve Darülfünun’da
okutulacak kitapları hazırlayacaktı (Aynî, 2007). Cevdet Paşa, Suphi
Paşa, Ahmet Vefik Paşa, Hayrullah Efendi, Redhouse ve Hammer
gibi Encümen üyeleri, eserleriyle Darülfünun’a hazırlık mahiyetinde
hizmet etmişlerdir. Encümen kısa ömürlü olmuştur ve Kırım Savaşından
sonra dağılmıştır. Ali ve Fuad Paşalar, 1862’de Cemiyet-i
İlmiye-yi Osmaniye’yi kurmuşlardır. Cemiyet halka açık dersler düzenlemiş
ve bir süreli yayına sahip olmuştur. Fakat Cemiyet (Akademi)
çalışmaları, üniversitenin kurumsallaşmasına ciddi bir katkı sunamamıştır.
Çünkü bu eğitim sistemi “tersine” düzenlenmişti; yani
önce üniversitenin sonra akademinin kurulması daha iyi olabilirdi
(Ortaylı, 2008, s. 221).
127