Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
İsveç’i ve okullaşma oranı açısından yükseköğretimde çok büyük bir
ilerleme sağlayan ve bu açıdan bize örneklik teşkil etmesi muhtemel
olan Polonya ele alınacaktır. Ardından, Ortadoğu’da küçük bir ülke
olan ve oldukça gelişmiş üniversitelere sahip İsrail incelenecektir.
Son olarak da, gelişmiş bir yükseköğretim sistemine sahip Japonya’yı
ve son yıllarda büyük bir gelişme sergileyerek dünyanın en büyük
yükseköğretim sistemine sahip olmayı başaran Çin Halk Cumhuriyeti
tartışılacaktır.
88
3.1. Amerika Birleşik Devletleri
Kolonyal Amerika’da kurulan ilk yükseköğretim kurumları, kiliselere
dini lider (papaz, rahip vs.) ve devlete yönetici yetiştirmek
amacına hizmet etmişlerdir. Üniversite, genel olarak toplumun değerlerini
kendi bünyesiyle bütünleştirebilmiştir. Bu hem özel okullar
hem de kamu okulları için geçerlidir. Özel okullar, kendini destekleyen
kurumların veya cemaatlerin değerlerini, kamu okulları ise
bölgesel veya milli değerleri yansıtırlar. Harvard Üniversitesi gibi
ilk yükseköğretim kurumları, doğrudan kilise okulları olarak kurulmuşlardır.
Dahası, çoğu üniversitenin büyük şehirlerden uzak kentlerde
kurulması, büyük şehir yaşamına karşı duyulan güvensizlik ve
gençlerin büyük şehirlerde yozlaşacakları inancını yansıtmaktadır
(Gade, 1991, s. 1082).
Amerikan üniversitelerinin dünya yükseköğretimine yaptıkları
önemli bir katkı, Amerikalı reformcuların üniversite ve toplum
arasındaki bağlantıları öne çıkarmalarıdır (Altbach, 1999). Topluma
hizmet nosyonu çerçevesinde, üniversite ile endüstri ve tarımın
doğrudan bağlantıları öne çıkarılmıştır. Üniversitenin bu bağlantıları
öne çıkarmasında, Abraham Lincoln’ın 1862 yılında imzaladığı
Morrill Yasası önem arz eder. Morrill Land-Grant Act (Morrill
Toprak Bağışlama Yasası) olarak da bilinen bu yasa, Amerikan üniversitelerinin
gelişmesinin biçimini derinden etkilemiştir. Bu yasa,
Amerika’nın endüstriyel ve tarımsal açıdan hızlı gelişmesi sorununa
bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Morrill sayesinde üniversiteler,
“beyefendi”, doktor, avukat, rahip ve öğretmen yetiştirmenin ötesinde,
mekanik, tarım ve üretimle alakalı bölümler açarak toplumun
ekonomik ihtiyaçlarını karşılamaya başlamışlardır. Dahası, bu yasa