Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

YÜKSEKÖĞRETİM: KAVRAMSAL ÇERÇEVE
versiteler, toplumun her kesimine ve her yaş grubuna açık kurumlar
haline gelmeye başlamıştır.
Piyasa ilişkileri ve şirketleşmeden bağımsız bir yükseköğretimi
düşünmek hâlâ mümkün müdür? Bu soruya cevap vermek için, önce
Amerika’daki üniversite ve sanayi ilişkilerine bakılacak, ardından da
Türkiye’deki durum ele alınacaktır.
Özellikle ABD gibi ülkelerde üniversitelerin yeniliklere imza atması,
iş dünyasına yetişmiş eleman sağlaması ve sanayi ile işbirliğine
gitmesi beklenmektedir (Geiger ve Sa, 2008). Çünkü küresel ekonomideki
değişimler, ABD gibi ülkeleri sofistike bilginin, teknolojinin
ve yeniliklerin üretilmesi ve kullanılmasına bağımlı kılmaktadır.
Ayrıca, bilimdeki gelişmeler teknolojik yenilikleri kolaylaştırmıştır.
Dahası, eyaletler teknolojiye dayalı ekonomik gelişmeyi tetikleyebilecek
çalışmaları teşvik etmektedirler. Sanayi paralarının üniversitelere
aktarılması, üniversitedeki araştırmacılara büyük fırsatlar
sunmuş ve bu sayede, sözgelimi, tıp bilimi ve pratiğinde ciddi ilerlemeler
yaşanmıştır. 1970’lerde Amerikan ekonomisinin yavaşlaması
ve Amerika’nın uluslararası alandaki rekabeti koruma isteği, Amerikan
Kongresini yeni arayışlara itmiştir. Bu amaçla Kongre, Bayh-
Dole Yasasını 1980’de kabul etmiştir. Bu yasa sayesinde üniversiteler
kamu paralarıyla yaptıkları araştırmalar neticesinde elde ettikleri sonuçların
patent hakkını kendi adlarına almaktadırlar. Bu arada özel
şirketlerin akademik araştırmalara verdikleri destek de artmıştır. Bu
destek, 1970’lerin sonunda % 2,3 iken, 2000’li yıllarda % 8’i aşmıştır.
Bayh-Dole Yasasının ve şirketlerin üniversitelerdeki yatırımlarının,
yeni ürünler ve teknolojiler olarak amacına ulaştığı düşünülmektedir
(Bok, 2003). 2000’e gelindiğinde üniversiteler, patent sayılarını
on katına çıkarmış ve lisans gelirlerinden yıllık ortalama bir milyar
dolar kazanmaktadırlar. Bununla birlikte, ortada son derece önemli
bir sorun vardır: Az sayıdaki sıra-dışı patentten elde edilen ciddi
gelirler, yine az sayıdaki üniversite tarafından paylaşılmaktadır. Bu
yüzden birçok üniversite, lisanslardan önemli bir gelir elde edememiştir.
Üniversite–sanayi ilişkilerinin yanında, üniversitelerin doğrudan
ticarileşmesi de söz konusudur. Üniversitenin ticari faaliyetlerde bu-
67