Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
edilseler de Avrupa’daki ilk üniversiteler, İspanya’daki, Sicilya’daki ve
Haçlı Seferleri sırasında diğer İslam coğrafyasındaki bilim ve eğitim
merkezlerinden birçok açılardan derinden etkilenmiştir.
Batı-dışı toplumlarda da ciddi bir yükseköğretim geleneği vardır.
Avrupa’nın karanlık çağ diye nitelenen dönemlerinde, İslam ülkelerine
yayılmış olan medreseler, bilgi ve bilim merkezleri olmuşlardır.
10. yüzyılda kurulan El-Ezher ve 11. yüzyılda kurulan Nizamiye
medreseleri, Orta Çağın en önemli yükseköğretim kurumları arasındadır.
Nizamiye, İslam ülkelerinde kurulan diğer medreseler için
model olmuştur. Öğrencilerin bu medreseler arasında dolaşması ve
her bir medresede bir süre kalarak değişik hocalardan bilgiler edinmeleri
bir tür gelenek halini almıştır. Makdisi’ye göre (1989), Orta
Çağda Batı’da gördüğümüz okul loncaları ve İtalyan Rönesans’ındaki
hümanizmin kökenleri doğrudan doğruya Müslüman topraklarında
ve medreselerde gelişmişti. Bu iki önemli entelektüel hareket (loncalar
ve hümanizm), Batı’da üniversitenin biçimlenme ve kurumsallaşma
dönemlerinde oldukça önemli olmuştur ve bugün hâlâ modern
yükseköğretimin bir parçasıdır. Ayrıca, Batı dünyasında bilimin gelişmesinde,
İslam ülkelerindeki çeşitli kuruluşların rolü olmuştur. 9.
yüzyılda kurulan Beytu’l Hikme’de, sadece Yunanca ve Süryanice bilimsel
ve felsefî eserlerin Arapçaya çevrilmesiyle yetinilmemiştir (ki
bu çalışmaların Avrupa’da üniversitelerin ve bilimin gelişmesi açısından
önemi iyi bilinmektedir). Bu akademide modern bilimin temellerini
oluşturan orijinal araştırmalar da yapılmıştır (Raşid, 2005).
Beytu’l Hikme, gökbilimci Yahya ibn Mansur, Öklit ve Batlamyus’un
tercümanı el-Haccâc İbn Matar, cebirin kurucusu el-Hârezmi,
Apollonius’un tercümanı Hilâl ibn Hilâl el-Himsî, tercüman ve ünlü
matematikçi Sabit ibn Kura ve matematikçi ve gökbilimci üç kardeş
olan Benû Mûsâ gibi bilim adamlarına ev sahipliği yapmıştır.
1088 yılında kurulan Bologna Üniversitesinde yönetim, öğrenci
loncalarındaydı. Bolognalı olmayan yabancı öğrenciler yerel otoritelere
karşı kendilerini korumaya almak için collegia (topluluklar)
kurmuşlardır. 13. yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde Bologna’da
İtalyalı olmayan loncalar şunlardı: Fransız, İspanyol, İngiliz, Norman,
Macar, Polonyalı, Alman v.s. Bu küçük loncalar zamanla bir-
42