Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

YÜKSEKÖĞRETİM: KAVRAMSAL ÇERÇEVE
teleri, üniversite ile toplum arasında güçlü bağlar kurabilmiş ve endüstri
ile tarım arasındaki bağlantıları güçlendirmişlerdir (Altbach,
1999). Dahası, lisansüstü eğitim yapan fakülteler kurulmuştur. 20.
yüzyıla girildiğinde, araştırma ve hizmet yönü güçlü kurumlara sahip
Amerika Birleşik Devletleri, Alman üniversitelerinin yerini almaya
başlamış (Wittrock, 1993) ve ABD, özellikle İkinci Dünya Savaşında
bilimin pratik yönünü etkin bir şekilde kullanmıştır.
Modern üniversite farkı ülkelerde çeşitli şekillerde örgütlenmiştir
ve toplum, devlet ve iş dünyasıyla farklı ilişkiler kurmuştur. Bundan
dolayı, modern üniversite fikrinin ne olduğuna dair bir uzlaşı olduğunu
söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte, modern dönemde
karşımıza çıkan ve evrensel bir ideal olarak kabul edilen üniversite
fikrinin üç esas noktası olduğu söylenebilir (Wittrock, 1993). Birincisi,
üniversite insan bilgisinin tümüyle ilgilenir. İkincisi, üniversite
hakikatin bağımsız bir şekilde araştırıldığı yerdir. Üçüncüsü, üniversite
değişik alanlardan temsilcileri de barındıran ve kendi kendini
yöneten bir kurumsal yapıya sahiptir. Özellikle 20. yüzyılın sonlarına
gelindiğinde, bilhassa Amerika’da ve Amerika etkisindeki ülkelerin
bir kısmında, küreselleşme, şirketleşmecilik-işletmecilik (managerialism)
ve piyasalaşmayla (marketizasyon) birlikte, üniversite denen
kurumun tek bir fikir etrafında örgütlendiğini ve düzenlendiğini
söylemek artık mümkün değildir. Serbest piyasacı yaklaşımın egemen
olmasıyla, kimi ülkelerin yükseköğrenim politikalarında “devlet”
yerine “piyasa” ikame edilmiştir. Öğrenciler artık “müşteri”ye
(customer), öğretmenler “tedarikçi”ye (provider) ve öğretme/öğrenme
ilişkisi, satıcı ile alıcı arasındaki “gizli bir sözleşme”ye dönüşmüştür
(Peters, 2007). Tabii ki bu eğilimler dünyanın her yerinde aynı
şekilde hissedilmemektedir. Her ne kadar üniversiteler özel kaynak
yaratma konusunda teşvik edilse de, Avrupa ülkelerinin çoğu, yükseköğretimi
hâlâ bir kamu hizmeti olarak sunmaktadırlar. 2003 itibariyle,
Avrupa Birliğine üye 27 ülkenin yükseköğretim ödeneklerinin
% 79,9’u kamusal kaynaklardan karşılanmıştır (Eurydice, 2008).
2.2. Akademik Özgürlük, İdari ve Mali Özerklik
Üniversite, bağımsız araştırmaların yapıldığı yer olarak nitelendirilmiştir.
Bu nitelik aynı zamanda sınırlama olmaksızın öğretme
47