Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM
ve bilgiyi yaymayı da kapsar. Üniversite özerkliği ve akademik özgürlük,
kurumdan kuruma, ülkeden ülkeye değişen anlamlara gelebilir.
Bununla birlikte, modern üniversiteyi üniversite kılan ve
diğer kurumlardan (örneğin, zorunlu eğitim, askeri eğitim veya
iş dünyasına yönelik eğitim veren kurumlar) ayıran temel nitelik,
öğrenciler için (istediğini) öğrenme özgürlüğü (Lernfreiheit) ve öğretim
üyeleri için (istediğini) öğretme özgürlüğüdür (Lehrfreiheit).
Üniversitelerin hakikatin peşinde, farklı fikirlere karşı hoşgörülü
ve siyasi müdahalelerden uzak olmaları gerektiği ilke olarak kabul
edilir (UNESCO, 1998). Dahası, ilke olarak üniversiteler, özgürlük
ve adalet savunucusu olmalı ve uluslararası düzeyde maddi ve manevi
yardımlaşmayı geliştirmelidirler. Bu ilkeler, üniversite kurumu
nerede olursa olsun ve ne şekilde örgütlenirse örgütlensin, bütün
üniversiteler için geçerli olmalıdır. Bu ilkelerden olan akademik özgürlük,
dünyada çok sayıda ülkenin (örneğin Almanya, Finlandiya,
Romanya, İspanya ve Türkiye) anayasalarında güvence altına alınmıştır.
Üniversite özerkliği, üniversitenin kendini yönetmesiyle ilgilidir
ve akademik özgürlüğün güvencesidir. Üniversite özerkliği, bilimsel
özerklik, öğretim özerkliği, idari özerklik ve mali özerklik kategorilerini
içerir (Albornoz, 1992). Bilimsel özerklik, bilgiyi üretenlerin
kendi gündemlerini oluşturup onları izleyebilmeleri, bilgi üretiminde
sadece meslektaşların veya akran değerlendirmesinin (peer
review) esas olduğunu ve dışarıdan başka hiçbir etkinin kabul edilemeyeceğini
ifade eder. Öğretim özerkliği, üniversite kurumunun öğretilecek
konuyu ve bu konuyu öğretme yöntemini seçmesini ifade
eder. İdari özerklik, üniversitenin öğrenci seçme, akademik unvan
verme, kendi personelini işe alma ve başka kurumlarla istediği gibi
işbirliğine gitme gibi hususlarda kendi seçtiği organlar eliyle yönetilme
bağımsızlığını ifade eder. Mali özerklik, üniversitenin kendisine
ayrılan kaynaklar çerçevesinde istediği gibi bütçeyi yönetebilmesini
ve başka kaynaklar toplayabilmesini ifade eder. Bu dört özelliğin
toplamı olarak düşünebileceğimiz üniversite özerkliği, ülkeden ülkeye
değişiklik gösterse de temelde benzer özellikler taşımaktadır.
Batı üniversitelerinin hemen hepsinde şu hususlarda üniversiteye
özerklik tanınmıştır:
48