Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz - SETA

YÜKSEKÖĞRETİM: KAVRAMSAL ÇERÇEVE
güçlendirilmesi olarak sıralanabilir (Gumport, 2000). Son yıllarda
özellikle Amerika’da ortaya çıkan genel eğilimle birlikte, yükseköğretimin
toplumsal bir kurum olarak görülmesinden, bir endüstri
olarak görülüp tanımlanmasına geçiş sözkonusudur. Buna göre yükseköğretim
kurumları, ekonomik bir sektör olarak görülmeye başlandı.
Böylece üniversiteler, mal ve hizmet üretimi yoluyla ekonomiye
katkı yapan kurumlar olarak tanımlandı. Bu durum elbette uzun
bir sürecin sonucu olarak ortaya çıktı. Bir başka ifadeyle, çok uzun
yıllar boyunca bir kamu hizmeti olarak görülen ve devlet tarafından
finanse edilen yükseköğretim, artan talep ve harcamalarla beraber,
hükümetler masrafların bir kısmını öğrencilerden karşılamayı tercih
etmeye başlamışlardır.
Çin’de üniversite öğrencisi sayısı 1998’den 2004’e kadarki sürede
neredeyse iki katına çıkmış, buna karşılık, 1990’dan 2001’e kadarki
sürede yükseköğretim harcamalarının kamu tarafından finanse edilen
kısmı % 99’dan % 55’lere düşmüştür (Bollag, 2007). Amerika ve
Japonya gibi ülkeler öğrenciyi yükseköğretim finansmanına ortak
ederek, yükseköğretimdeki okullaşma oranını artırmışlardır. Nitekim
Japonya, Avustralya ve Amerika’da yükseköğretim harcamalarının
% 50’sinden fazlası özel sektör tarafından karşılanmaktadır.
Avrupa ülkelerinin hemen tamamında yükseköğretim hâlâ bir kamu
hizmeti olarak görülmekte ve ağırlıklı olarak devlet tarafından finanse
edilmektedir. Avusturya, Danimarka, Norveç ve Portekiz gibi ülkelerde
yükseköğretim harcamalarının % 10’undan az bir kısmı özel
sektör tarafından karşılanmaktadır. Finlandiya ve İsveç gibi nüfusu
nispeten az olan ülkeler ise, eğitime çok büyük miktarlarda kamu
harcamaları yapmışlardır ve bu ülkelerde yükseköğretimde okullaşma
oranları Amerika’dan daha iyi durumdadır (Labi, 2006).
Eğitimin bir hizmet mi yoksa mal mı olduğu konusundaki tartışmalarda
iki uç eğilim ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi,
eğitimin kamu tarafından sunulması gereken bir hizmet olduğunu
savunurken, diğer bir grup günümüz koşullarında eğitimin bir mal
olarak tanımlanabileceğini, bunu satın almak isteyenlerin de bedelini
ödemesi gerektiğini savunmaktadır. Bireyler kendi geleceklerine
yatırım yaptıklarından, bu bireylerden harç alınması gerektiği dü-
65