07 31 Ocak - 2 Şubat 2007 Kütahya - Akademik Bilişim Konferansları

Türkçe Bir Sözlükteki Tanımlardan Kavramlar Arasındaki Üst-Kavram İlişkilerinin ÇıkarılmasıOnur Güngör, Tunga Güngörgelen sözcük, incelenmekte olan sözcüğün üstkavramıolarak hiyerarşik yapıya eklenmektedir.Aksi halde, sözcüğün üst-kavram olmaözelliği taşımadığı sonucuna varılmaktadır.Tablo 2’de Grup 2 kriterlerinin ayrıntılı bir incelemesibulunmaktadır.Tablo 2 ÜSK 2. GrupAnaliz 1:fiil kökü + (bir veya daha fazla ek) + isimfiil(eylemlik) ekiÖrnek:(...) eşlemeeşle + -meÜst-kavram: eşlemeedilen eş anlamlılık kümelerinden biri aşağıdagösterilmiştir:{tertip, düzenleme, kura, ...}Sözlükte yer alan tanımlara göre, “tertip” ile“düzenleme” sözcükleri arasında ve “tertip” ile“kura” sözcükleri arasında eş anlamlılık ilişkilerimevcuttur. Fakat “tertip” sözcüğünün farklıanlamları diğer iki sözcük ile eş anlamlıdır.Buna göre, “düzenleme” ve “kura” sözcükleriarasında bu tür bir ilişki mevcut değildir. Buradakihata, yukarıda bahsedildiği gibi, bir sözcüğeait anlamların bir bütün olarak ele alınmasındankaynaklanmaktadır.Analiz 2:isim kökü + yapım eki (bulunma eki)Örnek:(...) kitaplıkkitap + -lıkÜst-kavram: kitaplıkAnaliz 3:isim kökü + yapım eki (durum eki)Örnek:(...) iyilikiyi + -lıkÜst-kavram: iyilikAnaliz 4:isim kökü + yapım ekiÖrnek:(...) kitapçıkitap + -çıÜst-kavram: kitapçıİşlem:Eğer sözcük yukarıdaki analizlerden birine uyuyorsa,üst-kavram biçimi olarak sözcüğün tümü belirlenir.2.1.3 Eş anlamlı Sözcüklerin ÇıkarılmasıBir sözcüğün tanımı içinde yer alan eş anlamlısözcükler, 2.1.1. bölümde bahsedilen ve Tablo1’de gösterilen kural yardımıyla tespit edilmektedir.Eş anlamlı sözcükler, eş anlamlılıkkümelerinde (synonym set) toplanmaktadır:bir küme, birbirlerine eş anlamlılık ilişkisi ilebağlı bütün sözcükleri kapsamaktadır. Fakatbir kümeye kümedeki genel kavramla ilintiliolmayan sözcüklerin eklendiği durumlar daolmaktadır. Örneğin, algoritma tarafından elde342.2 Hiyerarşik Yapının Kurulması2.1. bölümde anlatıldığı şekilde, algoritmanınilk aşamasında sözlük tanımlarından çıkarılanüst-kavramlar bir indeks yapısında tutulmaktadır.Bu indeks yapısının her bir kaydında, birsözcük ve sözcüğün üst-kavramı yer almaktadır.Algoritmanın ikinci aşamasında ise, buindeks yapısı taranarak kavramsal ilişkilerinhiyerarşik yapısı oluşturulacaktır.Hiyerarşinin en üst noktasındaki düğümlerin,İngilizce WordNet’teki en üst düğümlerin (kavramların)Türkçe çevirimleri olmasına karar verilmiştir.Bunun sebebi, İngilizce WordNet’inoldukça titiz çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılmıştutarlı ve hemen hemen hatasız bir veritabanı olması ve en üstte yer alan kavramlarındildeki diğer bütün kavramları kapsayacak şekildeseçilmiş olmasıdır. İngilizce WordNet’tebu özelliği taşıyan 25 kavram bulunmaktadır[8]. İki dil arasındaki farklılıklardan dolayı, İngilizcebazı kavramların Türkçe sözlükte karşılıklarıbulunmamaktadır. Buna göre, Türkçe’deoluşturulan hiyerarşik ilişkiler yapısında enüstte 21 düğüm yer almaktadır.Hiyerarşik yapı, tabloda belirtilen kavramlardanbaşlanarak, hazırlanmış olan indeks yapısınınderinliğine arama (depth first search) metoduile taranması ile oluşturulmuştur. Taramaişlemi sırasında, daha önce ziyaret edilmiş bir