SE'ÂDET-İ EBEDİYYE - Hakikat Kitabevi

4 — BEY’ VE ŞİRÂ
İnsanlar birbirlerine muhtâc olup, birlikde yaşamağa mecbûrdurlar. Bey’ ve şirâ
olmasaydı, yer yüzünde nizâm olmazdı. İslâmiyyetde bey’ ve şirâ, arz ve taleb
esâsına göre yürür. İslâmiyyet, ferdin iktisâdî hürriyyetine saygı gösterir. Husûsî
teşebbüslere ve sermâyeye salâhiyyet verir. Allahü teâlânın emr etdiği bu ticâret
ahkâmı, Karl Marks ismli bir yehûdînin serhoş kafası ile ortaya koyduğu, sosyalizm
adındaki, siyâsî bir iktisâd rejimi ile taban tabana zıddır. Hür dünyâ devletlerinde
tatbîk edilmekde olan liberal iktisâd sistemi, islâmın ticâret ahkâmına
yakındır. İslâmiyyetin gösterdiği iktisâd yolu, özel teşebbüsü ortadan kaldıran
Markscı sosyalizm olmadığı gibi, devletin iktisâdî hayâta hiç dokunmamasını istiyen
Adam Smith liberalizmi de değildir. Uşr, harâc, âşirin topladığı zekât, cizye,
narh koymak, Beyt-ül-mâlın diğer gelirlerini toplamak ve sarf etmek, devletin
elinde olduğu için, islâm iktisâdı, başı boş bir liberalizm değildir. İstihsalde mümkin
olduğu kadar özel teşebbüsü, millî gelirin ferdlere taksîminde de, sosyal adâleti
sağlıyan hükmlerdir.
Bir kimse imâm-ı a’zam Ebû Hanîfeden “rahmetullahi aleyh” sordu ki, (Vaktlerimi
ibâdet ile geçirmek istiyorum. Bana birşey yaz da, hep onu yapayım!)
İmâm-ı a’zam alış veriş bilgilerini yazıp verince, (Bu, tüccârlara lâzım olur. Ben
evimde oturup ibâdet ile meşgûl olacağım) dedi. Cevâbında, (Yiyecek ve giyecek
lâzım olmıyan kimse var mı? Ahkâm-ı islâmiyyenin alış veriş kısmını bilmiyen, harâm
lokmadan kurtulamaz ve ibâdetlerin sevâbını bulamaz. Zahmetleri boşa gider
ve azâba yakalanır ve çok pişmân olur) buyurdu. (Bezzâziyye)de diyor ki, (Alış
veriş bilgisini öğrenmiyenin, ticâret yapması harâmdır. İmâm-ı Ebülleys de “rahmetullahi
teâlâ aleyh” böyle buyurmuşdur. İmâm-ı Muhammed Şeybânîye “rahmetullahi
teâlâ aleyh”, Zühd hakkında bir kitâb yaz dediklerinde, zühd için bey’
bilgisi yetişir buyurdu).
(Bey’), satmak demekdir. (Şirâ), satın almak demekdir. İslâmiyyetde bey’ ve şirâ,
iki kişinin mallarını, râzı olarak, birbirlerine (Temlîk) etmeleri, ya’nî seve seve değişdirmelerine
denir ki, türkçesi (Satış)dır. Bir kimse, Zeyde ve Amre, şu malımı
size bin kuruşa satdım dese, yalnız Zeyd kabûl etse, bey’ sahîh olmaz. [Gazetelerde,
radyolarda yapılan satış i’lânları, bey’ olmaz. Tâlib olanlar gelip, satın alınca,
sahîh bey’ olur.] Bey’ ve şirâ ve bütün mu’âmelât bilgilerini Hanefî mezhebine göre
bildireceğim. Bir kimseye zarûrî lâzım olan malı ona satmak vâcibdir. Bey’in sahîh
olması için (Îcâb) ve (Kabûl) denilen tüccarlar arasında âdet olan sözlerin söylenmesi
veyâ malların karşılıklı verilmesi lâzımdır. Alıcı ve satıcıdan, râzı olduğunu
hangisi önce söylerse, buna (Îcâb) denir. İkincisinin sözüne, (Kabûl) denir.
(Mal), insanın arzûladığı, ihtiyâc, ya’nî lâzım olunca, kullanmak için saklanabilen
ayn, ya’nî madde, cism demekdir. Buğday dânesi mal değildir. Çünki, kimse
saklamaz. Hür insan ve hür insanın her parçası, balık ve çekirgeden başka
kendiliğinden ölmüş hayvân leşi ve kan ve yerinde bulunan toprak ve su mal değildir.
Sülük ve yerinden alınıp götürülen toprak, su maldır.
(Mülk), insanın mâlik olduğu, ya’nî başkasının rızâsını, iznini almadan kullanmağa
hakkı olan şeye denir. Bu şey, maldır veyâ malın kendi değil, yalnız
menfe’atidir. Bir kimsenin her malı [meselâ atı], onun mülküdür. Fekat her mülkü,
meselâ kirâcının evi, [veyâ bir makinayı kullanma hakkı] malı değildir.
(Mütekavvim mal) ya’nî (Kıymetli mal), kullanması mubâh ve mümkin olan maldır.
Müslimânlar için, şerâb, domuz ve Besmelesiz kesilen veyâ kesmeden öldürülen
hayvân, denizdeki balık (Kıymetli mal) değildirler. Bir buğday dânesi kıymetli
ise de, mal değildir.
Bey’in sahîh olması için, iki malın da mütekavvim olması lâzımdır.
Bir yere götürülmesi mümkin olan mala (menkûl) denir. Vakf veyâ mîrî yer üze-
– 792 –