SE'ÂDET-İ EBEDİYYE - Hakikat Kitabevi

(Te’ayyün etmek) demek, söz kesilirken ta’yîn edilince, ayn olarak kalmak, deyn
hâline dönmemek demekdir. Te’ayyün eden malın kendisini vermek lâzımdır.
Benzerini, hattâ dahâ iyisini alması için müşterîyi zorlayamaz. Rızâsı ile alırsa, yeniden
mukâyada satışı yapmış olurlar. Teslîmden önce helâk olursa, bey’ fâsid olur.
Te’ayyün etmeyen mal helâk olursa, bey’ fâsid olmaz. Çünki, bunun yerine, cinsi,
mikdârı ve vasfı aynı olan, benzeri verilebilir.
(Ribâ) veyâ (Fâiz), bir satışda kadr varsa veyâ iki mal aynı cins ise, bu satışda
fâiz vardır denir. Yalnız, altın ve gümüşün, başka veznî bir mal ile değişdirilmesi
bundan müstesnâdır. Bunun için, herhangi bir malın para karşılığı satışında fâiz
olmaz. Fâizin iki şartı veyâ birisi bulunan satışın peşin olması lâzımdır. İki maldan
biri veresiye olursa harâm olur. Altın ve gümüşün peşin olması, söz kesilince ayrılmadan
önce kabz edilmeleri ile olur. Başka mallar, te’ayyün etmekle peşin
olurlar. İki maldan yalnız biri ayn olursa da, bey’ câiz olur. Fekat, deyn olanın semen
yapılması ve bunun ayrılmadan önce kabz olunması lâzım olur. Fâizin iki şartı
birlikde bulunursa, peşin olmakla birlikde, iki malın mikdârlarının da müsâvî olması
lâzımdır. Bu maddenin sondan üçüncü sahîfesine bakınız!
(Mebî’) satılan maldır. Mebî’ ta’yîn edilir ve ta’yîn edilince, te’ayyün eder.
(Semen): Mebî’e karşılık verilmesi lâzım olan mala, Semen [bedel] denir. Altın
ile gümüş semen olarak yaratılmışdır. Her ne hâlde olurlarsa olsunlar, dâimâ
semendirler. Külçe ve para hâlindeki altın ve gümüş ve ma’den ve kâğıd paralar,
ta’yîn edilince, te’ayyün etmezler. İşlenmiş eşyâ hâlindeki altın ve gümüş ve piyasada
geçmiyen ma’den ve kâğıd paralar ve semen yapılan başka mallar, ta’yîn edilince
te’ayyün ederler.
[(Hadîka)nın sonunda diyor ki, (Semen, para ta’yîn edilince, sahîh olan sözleşmelerde
te’ayyün etmez. Ya’nî söz kesilirken ta’yîn edileni vermek lâzım değildir.
Misli, benzeri verilebilir. Fâsid olan akdlerde ve sarf satışında te’ayyün eder.
Mehrde ve nezrde ve vekîl yapmakda te’ayyün etmez. Emânet, hibe ve sadaka vermekde,
şirketde, mudârebe şirketinde ve gasbda te’ayyün eder. Mebî’ her zemân
te’ayyün eder.
Bir satışda, söz kesilirken, semenin cinsi söylenmeyip, sonradan, harâm semen
verilirse veyâ halâl olan semen söylenip yâhud harâm semen söylenip fekat
gösterilmez ve harâm semen verilirse, hepsinde mebî’ halâl olur. Söz kesilirken harâm
semen gösterilir ve bu verilirse, satın alınan şey harâm olur, mülk-i habîs olur.
Gasb edilen veyâ vedî’a olan mal satılınca, ta’yîn edilmesi lâzım olduğu ve te’ayyün
etdiği için, alınan semen harâm olur. Gasb edilen veyâ emânet olan paraya işâret
olunup başka halâl para verilirse veyâ halâl semene işâret olunup yâhud işâret
olunmayıp, emânet veyâ gasb olunan para verilirse, mebî’ halâl olur.)]
Her satışda, söz kesilirken, iki maldan herbiri yâ ayn veyâ deyn olur. Bir satışda,
mebî’in ve semenin ikisi de deyn olurlarsa, ayrılmadan önce kabz edilseler dahî,
bey’ sahîh olmaz. Akd, ya’nî sözleşme bâtıl olur. Sarf satışı bundan müstesnâdır.
Mebî’in ve semenin ayn veyâ deyn olmaları ve kabz edilmeleri bakımından dört
dürlü bey’ vardır:
1 — Mutlak bey’: Ayn olan malı, deyn karşılığı satmakdır. Ya’nî mebî’i ta’yîn
etmek lâzımdır. Kabz etmek lâzım değildir. Semen ta’yîn edilmez. Semen peşin de,
veresiye de olabilir. Bu satış meşhûr olduğu için, kısaca (Bey’) denilmekdedir. Bey’
kelimesi yalnız olarak görüldüğü zemân, mutlak bey’ anlaşılmalıdır.
2 — Sarf satışı: Nakd hâlindeki veyâ işlenmiş altını ve gümüşü, birbirleri karşılığında
satmakdır. Ya’nî malın ikisi de semendir. Söz kesilirken ikisi de ayn veyâ
deyn olabilirler. Ayrılmadan önce, ikisinin de kabz edilmeleri lâzımdır.
3 — Selem satışı: Semen peşin olup, mebî’ veresiyedir. Semenin, söz kesilirken
ta’yîn ve ayrılmadan önce kabz edilmesi lâzımdır. Mebî’, ta’yîn edilmez ve kabz edil-
– 794 –