You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Marco Tulio Cicerón Diálogos del Orador<br />
Quinam igitur dicendi est modus melior, nam<br />
de actione post videro, quam Latine, ut plane,<br />
ut ornate, ut ad id, quodcumque agetur, apte<br />
congruenterque dicamus? [38] Atque eorum<br />
quidem, quae duo prima dixi, rationem non<br />
arbitror exspectari a me puri dilucidique<br />
sermonis, neque enim conamur docere eum<br />
dicere, qui loqui nesciat; nec sperare, qui Latine<br />
non possit, hunc ornate esse dicturum; neque<br />
vero, qui non dicat quod intellegamus, hunc<br />
posse quod admiremur dicere. Linquamus<br />
igitur haec, quae cognitionem habent facilem,<br />
usum necessarium. Nam alterum traditur litteris<br />
doctrinaque puerili, alterum adhibetur ob eam<br />
causam, ut intellegatur quid quisque dicat, quod<br />
videmus ita esse necessarium, ut tamen eo<br />
minus nihil esse possit. [39] Sed omnis<br />
loquendi elegantia, quamquam expolitur<br />
scientia litterarum, tamen augetur legendis<br />
oratoribus et poetis; sunt enim illi veteres, qui<br />
ornare nondum poterant ea, quae dicebant,<br />
omnes prope praeclare locuti; quorum sermone<br />
adsuefacti qui erunt, ne cupientes quidem<br />
poterunt loqui nisi Latine. Neque tamen erit<br />
utendum verbis eis, quibus iam consuetudo<br />
nostra non utitur, nisi quando ornandi causa<br />
parce, quod ostendam; sed usitatis ita poterit<br />
uti, lectissimis ut utatur, is, qui in veteribus erit<br />
scriptis studiose et multum volutatus.<br />
[XI] [40] Atque, ut Latine loquamur, non solum<br />
videndum est, ut et verba efferamus ea, quae<br />
nemo iure reprehendat, et ea sic et casibus et<br />
temporibus et genere et numero conservemus,<br />
ut ne quid perturbatum ac discrepans aut<br />
praeposterum sit, sed etiam lingua et spiritus et<br />
vocis sonus est ipse moderandus. [41] Nolo<br />
exprimi litteras putidius, nolo obscurari<br />
neglegentius; nolo verba exiliter exanimata<br />
exire, nolo inflata et quasi anhelata gravius.<br />
Nam de voce nondum ea dico, quae sunt<br />
actionis, sed hoc, quod mihi cum sermone quasi<br />
coniunctum videtur: sunt enim certa vitia, quae<br />
nemo est quin effugere cupiat; mollis vox aut<br />
muliebris aut quasi extra modum absona atque<br />
absurda. [42] Est autem vitium, quod non nulli<br />
de industria consectantur: rustica vox et<br />
agrestis quosdam delectat, quo magis<br />
antiquitatem, si ita sonet, eorum sermo retinere<br />
videatur; ut tuus, Catule, sodalis, L. Cotta,<br />
153<br />
modo mejor da decir (porque de la acción hablaré<br />
luego) que expresarse con pureza latina, con<br />
claridad y ornato y en los términos más a<strong>com</strong>odados<br />
al fin que nos proponemos? No creo que me<br />
preguntéis la razón que tengo para exigir pureza y<br />
claridad en el lenguaje, porque ni tratamos de<br />
enseñar a quien no sabe su lengua, ni es de esperar<br />
que quien no sepa latín pueda hablar nunca con<br />
elegancia, ni es posible admirar a quien habla de<br />
modo que no se le entiende. Dejemos, pues, esto,<br />
que es de conocimiento fácil y uso necesario, ya<br />
que la pureza de lengua se aprende en la niñez y en<br />
los primeros estudios, y la claridad es lo menos que<br />
se la puede exigir a un orador.<br />
»Pero toda elegancia de estilo, aunque se<br />
perfecciona con la ciencia de las letras, todavía se<br />
acrecienta más con la lectura de los oradores y<br />
poetas, y aquellos antiguos escritores nuestros que<br />
aun no sabían adornar su estilo, casi todos hablaron<br />
con mucha pureza de lengua, y tan acostumbrados<br />
estaban a ello, que ni aun poniéndose de intento<br />
hubieran conseguido hablar malamente. Ni por eso<br />
se ha de abusar de las palabras que el uso tiene ya<br />
desterradas, a no ser por causa de ornato y con<br />
moderación; aunque el escoger, entre las palabras<br />
que están en uso, las más selectas, requiera largo y<br />
diligente estudio de los antiguos escritores.<br />
»Para hablar bien el latín, no basta emplear<br />
palabras que nadie pueda reprender con razón, y<br />
usarlas en sus casos, tiempos, género y número,<br />
evitando toda perturbación, discrepancia y trastorno,<br />
sino que debe educarse la lengua, el aliento y hasta<br />
el mismo sonido de voz; las letras no se han de<br />
pronunciar oscura y confusamente, ni las palabras<br />
han de salir flojas y desmayadas, ni por el contrario,<br />
hinchadas y <strong>com</strong>o nacidas de fatigosa respiración. Y<br />
no hablo aquí todavía de la voz, <strong>com</strong>o parte de la<br />
acción, sino en cuanto tiene enlace con el discurso.<br />
Hay ciertos vicios que todo el mundo quiere<br />
evitar: una voz afeminada y mujeril, o por el<br />
contrario, desentonada y absurda. Hay otro<br />
defecto que algunos buscan de propósito. Agrádales<br />
una voz rústica y agreste, y creen que esto da a sus<br />
discursos cierto color de antigüedad: así lo hace, oh<br />
Cátulo, tu amigo Lucio Cota, que a mi entender<br />
confunde lo rústico con lo anticuado. Por el<br />
contrario, a mí me deleita la suavidad de tu voz;