Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

effectieve, zorgvuldige en expliciete manier onder woorden brengen. Bij een
geschreven tekst heb je niet ‘aan een half woord genoeg’. Je kunt immers geen
onduidelijkheden (mondeling) toelichten.
De lezer moet het doel van de tekst bepalen. Dat is soms lastig omdat dat doel
niet altijd even helder en expliciet in de tekst is verwoord. Pas nadat de lezer het
doel van de tekst (en dus van schrijver) heeft achterhaald, kan hij zijn reactie op
en zijn oordeel over de tekst bepalen.
De belangrijkste doelstellingen van een tekst zijn:
- informeren: de lezer informatie geven over een bepaald onderwerp;
- overtuigen: de lezer overhalen tot een mening;
- amuseren: de lezer een bepaalde emotie laten beleven;
- instrueren: de lezer aansporen tot het verrichten van een bepaalde handeling.
Zie ook Tekstsoorten; bepalen doel, publiek en tekstsoort; leesdoel bepalen;
spreekdoelen; luisterdoelen.
5.2.1 Gerichte aanwijzingen geven bij begrijpend lezen
Omschrijving De leraar geeft gerichte aanwijzingen voor het uitvoeren van de opdracht.
Toelichting Het vergroten van de taalvaardigheid is gebaat bij oefeningen en opdrachten
waarin leerlingen die taalvaardigheid ook feitelijk toepassen. In een leesopdracht
passen leerlingen leesvaardigheid toe. In een stelopdracht passen leerlingen
schrijfvaardigheid toe. Om leerlingen bij het uitvoeren van zo’n opdracht (lezen,
stellen, taalbeschouwing) houvast te geven, richt de leraar hun aandacht op een
specifiek aspect van de vaardigheid. De gerichte aanwijzing van de leraar kan
ook betrekking hebben op de totale aanpak van de opdracht: “Eerst doe je dit,
dan doe je dat, als je een probleem tegenkomt, ga je zo te werk.” De aanwijzing
heeft dan het karakter van een stappenplan.
Gerichte aanwijzingen kunnen in verschillende domeinen van het taalonderwijs
worden gegeven: beginnende geletterdheid, voortgezet technisch lezen,
begrijpend lezen, stellen en taalbeschouwing.
Voorbeeld begrijpend lezen
Bij het lezen van een zaakvaktekst kan de leraar de aandacht richten op uiterlijke
kenmerken van de tekst, om snel te achterhalen waarover de tekst zal gaan: “Let
op de illustraties, de kopjes, de vetgedrukte woorden.”
Voorbeeld voortgezet technisch lezen
De aanwijzingen van de leraar richten zich op de leesstrategieën of de
voordrachtsaspecten. Zo kan hij voor het hardop lezen aan elkaar de aandacht
richten op het gebruik van de leestekens: ‘Let goed op de leestekens. Bij een
komma of een punt houd je even rust.”
Zie ook Modeling bij begrijpend lezen; stappenplan begrijpend lezen; leesstrategieën;
schrijfstrategieën.
5.2.2 Modeling bij begrijpend lezen
Omschrijving De leraar doet bepaalde denkprocessen hardop voor aan de leerlingen.
Toelichting Modeling is een belangrijke leerkrachtvaardigheid bij strategisch taalonderwijs.
Het houdt in dat de leraar bepaalde denkprocessen hardop voordoet. Zo worden
die veelal impliciete en daardoor onzichtbare vaardigheden voor de leerlingen
verduidelijkt. De leraar fungeert als een model voor de leerlingen.
Modeling kan in bijna alle domeinen van taalonderwijs worden ingezet:
mondelinge taalvaardigheid, beginnende geletterdheid, voortgezet technisch
lezen, begrijpend lezen, stellen, jeugdliteratuur en taalbeschouwing.
Voorbeeld begrijpend lezen
De leraar die hardop denkend voorleest, stelt impliciet of expliciet vragen aan
zichzelf en beantwoordt die vragen ook zelf. Zodoende laat hij de leerlingen zien
op welke wijze hij gegevens uit de tekst met elkaar combineert; hoe hij zijn eigen
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 139