Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

didactiseren van taalverschijnselen; metalinguïstisch bewustzijn.
8.2.7 Intentioneel taalbeschouwingsonderwijs
Omschrijving Gepland en doelgericht onderwijs in reflectie op taalgebruik, taalvariatie of
taalstructuur.
Toelichting Intentioneel taalbeschouwingsonderwijs kent vele onderwerpen, hulpmiddelen en
werkwijzen.
Hulpmiddelen
Voor het zinsontleden en woordbenoemen kan gebruik worden gemaakt van
vragenlijstjes of stappenplannen om de zinsdelen te vinden, zoals: Wie of wat doet
het? Sommige methoden hanteren speciale markeringen voor de verschillende
zinsdelen: leerlingen onderstrepen het onderwerp, zetten een golflijntje onder de
persoonsvorm, enzovoort.
Voor reflectie op taalgebruik of taalvariatie kan gebruik worden gemaakt van
levende gesproken taal, bijvoorbeeld van de leerlingen in een rollenspel (ze spelen
een vergadering na of houden een echte vergadering), of van geluidsfragmenten
(bijvoorbeeld dialectsprekers aan het woord).
Werkwijzen
Het directe-instructiemodel wordt vaak gebruikt voor grammaticaonderwijs. Bij
zinsontleden en woordbenoemen ligt het voor de hand om via regels te werken,
terwijl ontdekkingen over woordopbouw goed te doen zijn door woorden met elkaar
te vergelijken (analogiemethode).
De mogelijkheden voor instructie zijn sterk afhankelijk van het doel van
taalbeschouwing. Als het gaat om het expliciteren en hanteren van strategieën
voor mondeling en schriftelijk taalonderwijs, liggen strategiegerichte aanwijzingen
voor de hand.
Je kunt ook regels combineren met hulpstrategieën. In groep 6 wordt bijvoorbeeld
het voorzetsel in sommige methoden aangeleerd als een ‘kast’-woord: een woord
dat je voor ‘de kast’ kunt zetten, is een voorzetsel. Daarmee zijn de voorzetsels die
plaats aangeven geïntroduceerd met een hulpstrategie.
Zie ook Didactisch model taalbeschouwing; incidenteel taalbeschouwingsonderwijs;
didactiseren van taalverschijnselen; criteria leerstofordening taalbeschouwing.
8.2.8 Gesprekken over taalverschijnselen
Omschrijving Taalbeschouwing in onderwijsleergesprekken.
Toelichting Taalbeschouwing kan goed plaatsvinden in de vorm van een gesprek (een
onderwijsleergesprek). Ontdekkingen over taal kunnen hardop denkend gedaan
worden, waarbij leerlingen elkaar op een hoger niveau brengen. Een goede
taalvaardigheid vergemakkelijkt deelname aan zo’n gesprek. De leraar kan een
dergelijk gesprek plannen, maar ook de opmerking van een leerling kan de
aanleiding zijn voor een gesprek over taal. Een voorbeeld van een gepland
gesprek: de leraar neemt krantenknipsels mee (of laat leerlingen die van huis
meenemen) waarin de kop dubbelzinnig is, zoals in Herdershond verscheurt bijna
vierjarig meisje, om syntactische en betekenisrelaties te bespreken.
Zie ook Mondelinge taalvaardigheid en taalbeschouwing; incidenteel
taalbeschouwingsonderwijs; mondelinge taalactiviteiten; taalontwikkelende
interactievaardigheden.
8.2.9 Didactisch model taalbeschouwing
Omschrijving Een model waarmee de leraar zijn taalbeschouwingsles kan ontwerpen en
uitvoeren, rekening houdend met alle relevante aspecten van het
taalbeschouwingsproces.
Toelichting Bij grammaticaonderwijs en onderwijs in het bewust toepassen van strategieën
wordt in methoden vaak gebruikgemaakt van het directe-instructiemodel.
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 199