Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

woordvervoeging tot stand komen.
Toelichting In de morfologie onderscheidt men binnen woorden morfemen: de kleinste
betekenisdragende eenheden in taal. Er zijn twee typen morfemen: vrije en
gebonden morfemen. Een vrij morfeem vormt in zijn eentje een woord dat niet
verder is op te splitsen in betekenisdragende delen, zoals huis. Een gebonden
morfeem vormt alleen geen woord, maar kan aan een bestaand woord worden
toegevoegd, waarmee het betekenis toevoegt, zoals verhuis.
In het Nederlands kennen we vier verschillende morfologische procedures:
1. Vorming van samenstellingen
Twee bestaande woorden vormen samen een nieuw woord, waarbij het tweede
deel de kern is, bijvoorbeeld: land + kaart.
2. Vorming van afleidingen
Een gebonden morfeem wordt aan een bestaand woord toegevoegd en vormt zo
een nieuw woord, bijvoorbeeld land + ing. Ook kunnen door een afleiding de
grondwoorden van woordsoort veranderen, zoals: ziel + ig: van zelfstandig
naamwoord naar bijvoeglijk naamwoord.
3. Verbuiging
Een gebonden morfeem wordt aan een bestaand woord toegevoegd, (net als bij
een afleiding), maar vormt geen nieuw woord, bijvoorbeeld: land + je. Van
verbuigingen is sprake bij de verbuigings-e, de vergrotende en de overtreffende
trap bij een bijvoeglijk naamwoord, bij meervoudsvormen en verkleiningen bij
zelfstandige naamwoorden.
4. Vervoeging
Dit lijkt op verbuiging, maar wordt toegepast op werkwoordsvormen, bijvoorbeeld:
land + t. De betekenis van t is abstract en grammaticaal van aard, namelijk tweede
of derde persoon enkelvoud.
Met behulp van de eerste twee procedures en door gebruik van leenwoorden en
creatieve nieuwvormingen (bijvoorbeeld: halvarine) breidt de woordenschat zich in
het Nederlands uit. De wijze van woordvorming is taalspecifiek, dat wil zeggen dat
in andere talen woordvorming, -verbuiging en -vervoeging op een andere wijze tot
stand kan komen.
Morfemen spelen een belangrijke rol in de Nederlandse spelling. Als één van de
uitzonderingen op de hoofdregel (het fonologisch principe) bestaat het
morfologisch principe: morfemen worden steeds op dezelfde wijze geschreven. We
schrijven bijvoorbeeld land en niet lant, omdat in het woord landen hetzelfde
morfeem met een d geschreven wordt.
Zie ook Taalstructuur; principes van de Nederlandse spelling; woordenschat.
8.3.4 Syntaxis
Omschrijving Bij taal: de leer van de zinsbouw.
Toelichting In de syntaxis onderscheidt men binnen de zin zinsdelen en woordgroepen. De
volgorde van zinsdelen en van woorden binnen zinsdelen zijn taalspecifiek.
In het Nederlands ligt de woordvolgorde behoorlijk vast. In de zin Ik geef de pop
een knuffel is het door de woordvolgorde duidelijk dat aan de pop en niet aan een
knuffel iets wordt gegeven. Er zijn ook talen zonder zo’n strikte volgorde. Die
gebruiken meestal naamvalsvormen om syntactische relaties uit te drukken.
Ook de woordvolgorde binnen zinsdelen is beregeld. Zo hebben we in het
Nederlands bij zelfstandignaamwoordgroepen een vaste positie voor het lidwoord
en het bijvoeglijk naamwoord, namelijk vóór het zelfstandig naamwoord. In het
Frans staan sommige bijvoeglijke naamwoorden vóór en andere achter het
zelfstandig naamwoord. En in andere talen, zoals het Turks, ontbreekt het lidwoord
geheel.
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 203