Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

Toelichting Bij begrijpend lezen gaat het om het toekennen van betekenis aan geschreven
taal. Dat gebeurt in voortdurende wisselwerking met de lezer. Hij koppelt de
informatie die hij leest aan de informatie die hij in zijn geheugen beschikbaar
heeft. Belangrijke leestheoretische modellen zijn:
- de bottum-upvisie: de lezer werkt van beneden naar boven. Van losse woorden
naar hele zinnen en de interpretatie van de hele tekst;
- de top-downvisie: de lezer leest een tekstdeel en voorspelt wat erna komt;
- het interactieve model: de lezer gebruikt voortdurend relevante gegevens van
zijn voorkennis, gegevens uit de tekst, wat leidt tot tekstbegrip.
In twee belangrijke onderzoeken is in verschillende jaren het niveau van het
begrijpend lezen gemeten. Het gaat daarbij om de Periodieke Peilingen van het
Onderwijsniveau (PPON) en om Progress in International Reading Literacy
Study (PIRLS).
Een conclusie uit het PPON-rapport uit 1990 was dat veel Nederlandse
leerlingen problemen hebben met begrijpend en studerend lezen. Uit het PIRLSonderzoek
in 1991 naar de leesprestaties van leerlingen uit dertig landen bleken
Nederlandse 9-jarigen de 21 ste plaats in te nemen tussen Slovenië en Cyprus.
In 2001 werden de leesprestaties van 9- en 10-jarigen uit 35 landen nogmaals
bekeken. Nederlandse leerlingen uit groep 6 lezen dan veel beter en staan op de
tweede plaats. Deze vooruitgang wordt toegeschreven aan de invoering van het
strategisch leesonderwijs: onderwijs waarbij leerlingen strategieën, tactieken of
manieren leren om teksten op een adequate wijze aan te pakken en er actief en
constructief mee om te gaan. Uit recent onderzoek blijkt dat onderwijs in deze
strategieën succes heeft en de vaardigheid van leerlingen in begrijpend lezen
vergroot.
Zie ook Leesstrategieën; toetsen begrijpend lezen; begrijpend lezen in strategisch
taalonderwijs; leesproces.
5.3.4 (3.3.3; 6.3.4) Functionele geletterdheid
Omschrijving Het vermogen tot lezen en schrijven in de maatschappelijke context.
Toelichting In het algemeen omschrijven we het begrip ‘geletterdheid’ als het vermogen om
te lezen en te schrijven. We spreken van ‘functionele geletterdheid’ om te
benadrukken dat het om kennis en vaardigheden gaat die noodzakelijk zijn om te
functioneren in de maatschappelijke context: een geletterde samenleving die
hoge eisen stelt aan schriftelijke communicatie en schriftelijke
informatieverwerking.
Doel van het (basis)onderwijs is onder meer dat leerlingen een bepaald niveau
van functionele geletterdheid bereiken. Dat wil zeggen dat ze geschreven taal
kunnen hanteren in alle voorkomende maatschappelijke situaties. Ze moeten in
staat zijn verkeersborden juist te interpreteren, een spoorboekje te gebruiken,
ondertiteling op de televisie te begrijpen, een handleiding te lezen, enzovoort.
Aarnoutse & Verhoeven (2003) onderscheiden in functionele (= gevorderde)
geletterdheid de volgende componenten:
- betrokkenheid: lees- en schrijfmotivatie;
- (be)codeervaardigheid: technisch lezen en spellen;
- tekstvaardigheid: begrijpend lezen en schrijven;
- strategische vaardigheid: informatieverwerving en kennisverwerving;
- leeswoordenschat;
- reflectie: functies en structuur van geschreven taal.
Om te bepalen of in het basisonderwijs een voldoende niveau van functionele
geletterdheid is bereikt, wordt vaak de decodeervaardigheid (technisch lezen) als
indicator gebruikt. Ongeveer 10% van de leerlingen heeft bij het verlaten van de
basisschool het (oude) AVI-9 niveau niet gehaald. Zij lopen het risico functioneel
analfabeet te worden.
Zie ook Opvattingen taalonderwijs algemeen; functioneel analfabetisme; schrijven en de
computer; thuissituatie en geletterdheid.
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 145