Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

Structuur
Leerlingen die weten dat tekstsoorten volgens een bepaalde structuur zijn
opgebouwd, profiteren van deze kennis wanneer ze een tekst lezen of zelf
schrijven. Bij verhalende teksten wordt bijvoorbeeld in het begin de
hoofdpersoon voorgesteld en zijn situatie beschreven. Vervolgens komen het
doel van de hoofdpersoon en het plan dat de hoofdpersoon bedenkt om het
doel te bereiken aan de orde. Daarna volgt een beschrijving van de handelingen
die de hoofdpersoon uitvoert, de problemen die hij tegenkomt en het resultaat
dat hij bereikt. Een slotzin rondt het verhaal af.
Taalgebruik
Een tekst met veel moeilijke en onbekende woorden is lastig te lezen en te
begrijpen. Wanneer een lezer 10% van de woorden niet begrijpt, is de tekst al
onbegrijpelijk voor hem. Ook complexe zinnen zorgen ervoor dat de lezer meer
moeite moet doen om de tekst te begrijpen. De schrijver moet zijn taalgebruik
dan ook aanpassen aan zijn publiek, anders wordt zijn tekst niet begrepen.
Bedoeling
Voor de lezer en voor de schrijver is het belangrijk om te weten wat de
bedoeling van de tekst is. Wanneer de lezer iets wil weten over de ijstijd, kan hij
beter een informatieve tekst kiezen dan een verhaal. De schrijver van dat
informatieve boek over de ijstijd wilde ook feitelijke informatie overbrengen aan
de lezer. De schrijver van het verhaal wilde de lezer amuseren met een mooi
verhaal dat hij in de ijstijd liet afspelen en heeft niet zoveel oog gehad voor de
feiten over de ijstijd.
Zie ook Tekstsoorten; tekstdoelen; bepalen doel, publiek en tekstsoort; leesstrategieën;
schrijfstrategieën.
6.1.11 (5.1.10) Tekstdoelen
Omschrijving Elke tekst heeft een bepaald doel.
Toelichting De schrijver schrijft zijn tekst met een bepaald doel; hij wil iets bereiken. Een
moeder wil bijvoorbeeld via een briefje aan de leraar bereiken dat haar zoontje
voor een familiefeest een dag vrij krijgt van school. Haar geschreven tekst heeft
niet alleen een onderwerp (het familiefeest), maar ook een doel: het zoontje
hoeft een dag niet naar school. De schriftelijke communicatie via dit briefje is
geslaagd als de lezer, in dit geval de leraar, het doel van de tekst begrijpt en
daar ook gevolg aan geeft: het zoontje verlof geven.
Voor zowel de schrijver als de lezer is het tekstdoel van wezenlijk belang. De
schrijver moet zelf goed weten wat hij wil bereiken en dat schrijfdoel op een
effectieve, zorgvuldige en expliciete manier onder woorden brengen. Bij een
geschreven tekst heb je niet ‘aan een half woord genoeg’. Je kunt immers geen
onduidelijkheden (mondeling) toelichten.
De lezer moet het doel van de tekst bepalen. Dat is soms lastig, omdat dat doel
niet altijd even helder en expliciet in de tekst is verwoord. Pas nadat de lezer
het doel van de tekst (en dus van schrijver) heeft achterhaald, kan hij zijn
reactie op en zijn oordeel over de tekst bepalen.
De belangrijkste doelstellingen van een tekst zijn:
- informeren: de lezer informatie geven over een bepaald onderwerp;
- overtuigen: de lezer overhalen tot een mening;
- amuseren: de lezer een bepaalde emotie laten beleven;
- instrueren: de lezer aansporen tot het verrichten van een bepaalde handeling.
Zie ook Tekstsoorten; bepalen doel, publiek en tekstsoort; leesdoel bepalen;
spreekdoelen; luisterdoelen.
6.1.12 (1.1.12; 5.1.9) Relaties in teksten
Omschrijving De denkrelaties die in een tekst tussen woorden, woordgroepen en zinnen
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 157