Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

Zie ook Schooltaalwoorden; relaties in teksten; begrijpend lezen in een tweede taal;
begrijpend lezen en taalontwikkelend vakonderwijs.
2.2.1 Selecteren van woorden
Omschrijving De leraar kiest woorden voor het woordenschatonderwijs.
Toelichting Het is van belang dat woorden die binnen het woordenschatonderwijs worden
aangeboden, zorgvuldig worden geselecteerd. Het belangrijkste is natuurlijk
woorden te kiezen die de leerlingen nog niet kennen.
Criteria die daarnaast gehanteerd worden, zijn:
- woordfrequentie: hoe vaak komt een woord in gesproken en geschreven taal
voor? Die woorden zijn belangrijk om te kennen. Hierbij kunnen
woordfrequentielijsten worden gehanteerd;
- nut: hoe nuttig is het woord voor een leerling? Dit hangt voor een deel samen
met woordfrequentie. Woorden die veel voorkomen, zijn meestal nuttig om te
kennen. Soms selecteren leraren woorden op grond van nuttigheid, hoewel ze
in een woordfrequentielijst niet hoog in rangorde staan. Het kan zijn dat het in
een bepaalde situatie, zoals in een project, noodzakelijk is ze toch aan te leren;
- context: als een woord in een bepaalde context, zoals een project of een
prentenboek, duidelijk wordt gebruikt, is het voor de leraar belangrijk die kans te
benutten en dat woord aan te leren.
Ten slotte is het niet handig kinderen losse woorden aan te leren. Het is
effectiever meerdere woorden in een logisch en zinvol verband aan te bieden.
De leraar maakt woordgroepen (woordclusters) en neemt bijvoorbeeld de
woorden licht en donker samen of kiest woorden rond een bepaald thema, zoals
ziekenhuis, dokter, verpleegster, injectie en operatie.
Zie ook Woordenschatopbouw; woordfrequentie; semantiseren; tekstbegrip.
2.2.2 Semantiseren
Omschrijving De leraar legt in deze fase van de woordenschatdidactiek woordbetekenissen
uit en licht ze toe.
Toelichting Het is belangrijk dat de leraar dit zelf doet en niet de betekenis terugvraagt aan
de kinderen. Velen kennen het woord immers niet of onvolledig. Het is de taak
van de leraar te bepalen welke betekenisaspecten kenmerkend zijn en hoe hij
de uitleg zo duidelijk mogelijk kan maken.
Hierbij kan hij de ‘drie uitjes’ (Van den Nulft & Verhallen 2001) gebruiken:
- uitbeelden: de leraar maakt de woordbetekenis zichtbaar met beelden,
gebaren en voorwerpen;
- uitleggen: de leraar ondersteunt de beelden met verbale uitleg, omschrijft de
betekenis, geeft voorbeelden en gebruikt de woorden veelvuldig. Hij houdt de
uitleg kort en krachtig;
- uitbreiden: de leraar koppelt in zijn uitleg het woord aan andere woorden die
betekenisverbindingen hebben met het woord (woordgroep). Hij plaatst het
woord in een netwerk van andere woorden.
Zie ook Woordenschatopbouw; selecteren van woorden; didactisch model
woordenschatuitbreiding.
2.2.3 Incidenteel woordenschatonderwijs
Omschrijving Een vorm van woordenschatonderwijs waarbij woordbetekenissen min of meer
toevallig aan de orde komen, bijvoorbeeld bij het lezen van teksten.
Toelichting De leraar gaat uit van het taalaanbod dat zich voordoet, bijvoorbeeld in teksten,
en legt woorden uit wanneer hij merkt dat leerlingen het woord niet kennen. Dit
is belangrijk voor de leerlingen om de activiteit te kunnen volgen en om actief
mee te kunnen doen.
Algemeen wordt aangenomen dat de kans klein is dat de woordenschat van de
leerlingen hiermee wordt uitgebreid. Uit onderzoek is gebleken dat woorden
daarvoor veel vaker moeten worden aangeboden en dat leerlingen actief met de
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 79