Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

Zie ook Pragmatiek; tekstsoorten.
8.1.5 (1.3.7, 2.3.5) Taalvariatie
Omschrijving De verscheidenheid in taalgebruik tussen mensen en groepen mensen. De
concrete verschijningsvormen van taalvariatie worden taalvariëteiten genoemd.
Toelichting Ieder land kent vele taalvariëteiten. Er zijn verschillen tussen individuen, tussen
groepen (bijvoorbeeld jongeren, yuppen, politici), tussen regio’s (dialecten),
maar bijvoorbeeld ook tussen thuistaal en schooltaal. In de Nederlandse
samenleving hebben we naast al deze variëteiten ook te maken met de speciale
positie van de Friese taal en met de talen van allochtone minderheden.
Het huidige standaard Nederlands is in feite niets meer dan een dialect.
Eeuwenlang was er de tegenstelling tussen het Latijn en de volkstaal, een grote
verzameling streektalen die in de Nederlanden werden gesproken. Gaandeweg
zijn we gaan spreken van het AN (Algemeen Nederlands) of het standaard
Nederlands tegenover dialecten (streektalen). Het Fries en het Nedersaksisch
zijn in Nederland, naast het Nederlands, de enige talen die de status van
standaardtalen hebben gekregen.
Het verschil tussen dialect en standaardtaal is voor een belangrijk deel een
verschil in status. Niet zelden worden dialecten gezien als een ‘primitieve’ vorm
van het AN, terwijl ze in werkelijkheid volledig gelijkwaardig zijn. De keuze om
een bepaalde variëteit op een gegeven moment uit te roepen tot de
standaardvariëteit, is een politieke, geen taalkundige. Met het oog op de
mogelijkheden voor het onderwijs en de arbeidsmarkt, is het wel van belang dat
gebruikers van streektalen ook het AN beheersen.
Iedere spreker beschikt over diverse variëteiten. De keuze voor het gebruiken
daarvan hangt af van bijvoorbeeld de gesprekspartners, de geografische plaats
en de gesprekssituatie.
Zie ook Gesprekssituatie; taalverandering.
8.1.6 Taalstructuur
Omschrijving De ordening en systematiek in taal op alle niveaus.
Toelichting De taalstructuur van het Nederlands is uniek, net als de taalstructuur in iedere taal
uniek is. Dit geldt voor alle niveaus van taal: het fonologische, morfologische,
syntactische en semantische niveau.
Om het Nederlands in de volle breedte, zowel mondeling als schriftelijk, te
beheersen en te beschouwen, is een zekere kennis van die structuur noodzakelijk.
Voorbeelden van syntactische noties zijn enkelvoudige zin, samengestelde zin en
voegwoorden; tijden van de zin, zoals verleden en tegenwoordige, voltooide en
onvoltooide tijd; verschillende werkwoordsvormen, zoals persoonsvorm, infinitief en
voltooid deelwoord; zinstypen zoals vraagzinnen, mededelende zinnen, bijzinnen,
actieve en passieve zinnen, of, meer gericht op het schriftelijk taalonderwijs: de
directe en de indirecte rede. Voorbeelden van relevante begrippen op semantisch
en morfologisch niveau zijn samenstelling, synoniem en tegenstelling.
Met deze noties heeft de taalbeschouwer cognitief gereedschap in handen om
ontdekkingen te doen in de systematiek in taal en dit te gebruiken voor reflectie op
zijn eigen taalgebruik.
Op alle niveaus zijn in de Tussendoelen en Leerlijnen van de SLO (www.tule.nl)
metatalige begrippen genoemd die verband houden met reflectie op de
taalstructuur.
Zie ook Fonologie; morfologie; syntaxis; semantiek.
8.2.1 Grammatica van het Nederlands
Omschrijving De leraar kent, als voorbeeld voor zijn leerlingen, de zinsdelen en woordsoorten in
complexe zinnen.
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 195