Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

de leraar het beschouwen van taal bij de leerlingen. De leraar kan voor het leren
manipuleren van taal bijvoorbeeld zeggen: “Doe jij de deur eens dicht! Oh nee, dat
klinkt niet aardig en dan doe je het misschien niet zo graag. Hoe kan ik het nog
meer zeggen? Wil je de deur even dicht doen? Zou je zo vriendelijk willen zijn om
de deur te sluiten? Zou u alstublieft de toegang van dit lokaal kunnen
vergrendelen?”
Voorbeeld stellen
Door de denkprocessen die optreden bij het schrijven van een tekst hardop voor te
doen, ondersteunt de leraar het schrijven van de leerlingen. De leraar brengt
bijvoorbeeld zijn gedachten onder woorden als hij een brief aan de burgemeester
begint: “Wat zet ik er ook al weer boven? Beste burgemeester? Lieve
burgemeester? Nee, dat klinkt niet goed. De burgemeester is een belangrijk
iemand, dus geachte burgemeester.”
Zie ook Didactiseren van taalverschijnselen; strategieën begrijpend lezen;
schrijfstrategieën; opvattingen over taalonderwijs.
8.2.5 Didactiseren van taalverschijnselen
Omschrijving De leraar grijpt een verschijnsel in taalgebruik of in het taalsysteem aan om een les
te ontwerpen die taalbeschouwing bevordert.
Toelichting Om het metalinguïstisch bewustzijn van leerlingen te stimuleren, gebruikt de leraar
alledaagse taalverschijnselen die zich in de klas (of daarbuiten) voordoen. Hij
probeert daarmee leerlingen actief te laten reflecteren op taal om zo
regelmatigheden of onregelmatigheden te ontdekken. De leraar gaat dan bij
voorkeur inductief te werk, zodat kinderen onderzoekend leren en zelf ontdekken.
Dit kan door leerlingen te laten kijken naar het eigen (schriftelijk of mondeling)
taalgedrag, maar ook door andere activiteiten waarin een taalverschijnsel centraal
staat. Hij kan daarbij gebruikmaken van verschillende didactische modellen.
Taalbeschouwing kan zowel geïsoleerd in een activiteit als geïntegreerd in een
andere (taal)activiteit worden aangeboden. Een leraar kan bijvoorbeeld tijdens een
leesbevorderende boekaanbieding rondom Roald Dahls De GVR, ingaan op het
opmerkelijke taalgebruik van de Grote Vriendelijke Reus.
Bij onderwijs in taal(beschouwing) kan verwondering over taal, en de bijzondere
verschijningsvormen ervan, het uitgangspunt zijn.
Zie ook Didactische modellen taalbeschouwing; intentioneel taalbeschouwingsonderwijs;
incidenteel taalbeschouwingsonderwijs; gesprekken over taalverschijnselen;
metalinguïstisch bewustzijn.
8.2.6 Incidenteel taalbeschouwingsonderwijs
Omschrijving Toevallige, ongeplande reflectie op taalgebruik, taalvariatie of taalstructuur in een
onderwijssituatie.
Toelichting Dit onderwijs vindt plaats naar aanleiding van taalgebruik dat zich toevallig
voordoet in de klas. Het kan betrekking hebben op concreet taalgebruik of op een
reflecterende opmerking erover van de leraar of van de leerlingen. De aanpak kan
van geval tot geval verschillen, naar gelang de aard van het taalverschijnsel dat
centraal komt te staan. Toch is het mogelijk een standaardaanpak te hanteren die
voldoende flexibel is om bij verschillende taalverschijnselen te gebruiken, zoals:
- stap 1: het beschrijven van het taalverschijnsel;
- stap 2: het verklaren van het taalverschijnsel;
- stap 3: het beoordelen of waarderen van de gevonden verklaring;
- stap 4: het toepassen van de gevonden verklaring in het eigen taalgebruik.
Het gaat om didactische modellen die, eenmaal eigen gemaakt, de verwondering
over en plezier in taal en dus het metalinguïstisch bewustzijn bij leerlingen
stimuleren.
Zie ook Didactisch model taalbeschouwing; intentioneel taalbeschouwingsonderwijs;
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 198