Errata Kennisbasis Nederlandse taal Lerarenopleiding ... - Mentorix

uimere betekenis voorkomen: de taal van de mens (verbaal en non-verbaal), de
taal van dieren en kunsttalen als Esperanto.
Taal is in eerste instantie auditief en wordt op een natuurlijke manier verworven.
De enige uitzondering is gebarentaal: een visuele taal die toch tot de menselijke
natuurlijke talen kan worden gerekend, omdat deze op natuurlijke wijze als
moedertaal kan worden verworven.
Naast de auditieve taal kan een schriftelijke variant bestaan (waarvoor vaak
expliciet onderwijs nodig is). Gesproken en geschreven taal hebben elk hun eigen
systematiek (betrekking hebbend op klankleer en bijvoorbeeld op spelling).
Ons taalvermogen biedt de mogelijkheid om met een beperkt aantal middelen een
oneindig aantal uitingen te verwezenlijken. Dit komt onder andere door de
recursieve eigenschap van taal. Concreet betekent dit dat bijvoorbeeld zinsdelen in
zinsdelen in zinsdelen kunnen worden gezet.
De zin: Nancy reist met de trein naar Dordrecht kun je onbeperkt uitbreiden:
Nancy, die geïnteresseerd is in historische steden, reist met de trein van de NS
naar Dordrecht waar het goed toeven is. Of nog verder: Nancy, die geïnteresseerd
is in historische steden, reist met de trein van de NS naar Dordrecht waar het zo
goed toeven is, dat zij niet meer terug zal keren. Deze zin is waarschijnlijk niet
eerder door iemand bedacht en kan nog veel langer worden gemaakt.
Theoretisch is de lengte van een zin dus in principe oneindig; ons
kortetermijngeheugen levert echter wel een beperking op voor het produceren en
begrijpen van ‘oneindige’ zinnen. Deze recursiviteit is een kenmerkende
eigenschap van de menselijke taal.
Zie ook Functies van taal; taalverwerving.
8.3.2 Fonologie
Omschrijving Leer van het klanksysteem in een taal.
Toelichting De kleinste eenheid in taal is een klank. Er zijn talloze klanken, maar in een taal is
maar een beperkt aantal betekenisonderscheidende klanken:fonemen. Zo maakt
het in het Nederlands voor de betekenis niet uit of je /daaik/ of /dijk/ zegt: de
klanken /aai/ en /ij/ behoren tot hetzelfde foneem. Zo kent het foneem /r/ ook
verschillende uitspraakvarianten in het Nederlands; welke /r/ je ook gebruikt, het
maakt geen betekenisverschil. De /l/ in het Nederlands is echter een ander
foneem. Het maakt wel uit of je /bar/ of /bal/ zegt. De /l/ en de /r/ zijn in het
Nederlands dus verschillende fonemen.
Het Chinees, bijvoorbeeld, kent het betekenisonderscheid tussen de klanken /r/ en
/l/ niet. Dat zijn twee klankvarianten van een foneem. Het maakt dus voor een
Chinees niet uit of je /bar/ of /bal/ zegt. Het Chinees, op zijn beurt, heeft fonemen
waar wij moeite mee hebben: toonhoogtevariatie binnen een klank geeft in het
Chinees betekenisonderscheid, de ene /a/ is de andere niet in het Chinees.
Naast de fonemen spelen in de fonologie ook de accenten binnen een woord of
zin, klemtonen en zinsmelodie een rol. Ook deze zijn taalspecifiek en voor een
moedertaalspreker vanzelfsprekend, maar voor een tweedetaalleerder vaak
moeilijk onder de knie te krijgen.
In de Nederlandse spelling hebben we als hoofdregel het fonologisch principe. Dat
wil zeggen dat we zo veel mogelijk een één-op-één relatie hebben tussen klank
(foneem) en teken (grafeem). In het lees- en spellingonderwijs beginnen we dan
ook met klankzuivere woorden. Leerlingen moeten de woorden in fonemen kunnen
hakken en aan de afzonderlijke fonemen het juiste grafeem koppelen: /v/ /i/ /s/ -
vis.
Zie ook Spreektechniek; taalstructuur; taalverwerving; principes van de Nederlandse
spelling.
8.3.3 Morfologie
Omschrijving Leer van de wijze waarop in een taal woordvorming, woordverbuiging en
Voetstuk van de Pabo, Kennisbasis Nederlandse taal, pag. 202