2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 6: Duitsland
173.000 mensen in Duitsland asiel aangevraagd (ibid.: 96). Voor 2015 wordt het aantal asielaanvragen
geschat op ruim 475.000 (Statista 2016). Hoewel het aantal vluchtelingen dat in 2015
naar Duitsland kwam meer dan een miljoen zou bedragen (De Volkskrant 1 januari 2016).
De meeste asielzoekers komen uit Syrië (39.332), Servië (17.172), Eritrea (13.198), Afghanistan
(9.115), Albanië (7.865), en Kosovo (6.908) (Bundesministerium des Innern 2014: 97).
6.1.2 Politiek debat
De Duitse context is niet los te zien van de Duitse rol in de Tweede Wereldoorlog en de
hereniging van Oost- en West-Duitsland. Mede door de gebeurtenissen in WOII kent Duitsland
zeer weinig tolerantie voor extreemrechtse geluiden en is er sterke repressie van
extreemrechtse partijen (Fennema 2005: 17; Norris 2005: 63).
Zoals in Hoofdstuk 3 beschreven had Duitsland lang een ‘assimilationistisch’ burgerschapsmodel
(Koopmans e.a. 2005). In dit burgerschapsmodel worden twee visies gecombineerd,
namelijk een etnische en een cultureel monistische visie van burgerschap. De etnische visie
(jus sanguinis) houdt in dat burgerschap meer gekoppeld is aan afkomst dan aan vestiging.
In Duitsland hield dat in dat nieuwkomers enkel onder bepaalde voorwaarden en na 15 jaar
verblijf genaturaliseerd konden worden, terwijl afstammelingen van mensen die ooit in het
voormalig Duitse territorium leefden werden gerekend tot ‘het Duitse volk’ (deutsche
Volkszugehörige), waardoor deze laatsten tot 1993 automatisch recht hadden op de Duitse
nationaliteit, ook al waren zij nooit in Duitsland geweest.
De cultureel monistische visie houdt in dat migranten in politiek en cultureel opzicht niet
als volwaardig onderdeel van de maatschappij worden gezien (Koopmans e.a. 2005: 241). De
Duitse christelijke cultuur werd lang als Leitkultur (leidende cultuur) gezien. Christelijke
kerken hebben een publieksrechtelijke status, waardoor het christendom voordelen heeft
ten opzichte van andere religies (Lettinga 2011). Eerder noemden we al het vroegere verbod
op hoofdbedekking die gold voor islamitische leraressen maar niet voor lesgevende nonnen.
Dat heeft zijn weerslag op politieke participatie van migranten; die is in Duitsland
relatief gering. Zo zijn Duitse migranten minder actief in het politieke debat, en stemmen
ze minder vaak vergeleken met migranten in landen met een inclusiever politiek klimaat,
zoals Nederland, VK en Frankrijk (Koopmans 2012: 1221).
Sinds het millennium heeft echter een verschuiving plaatsgevonden. Volgens de traditionele
maatschappelijke en politieke claim was Duitsland geen immigratieland, wat gezien
werd als een gebrek aan politieke wil om het thema integratie te adresseren (Süssmuth
2009). Dit heeft plaatsgemaakt voor het besef dat Duitsland langdurig een bestemming voor
veel migranten zal zijn. Deze verschuiving heeft de thema’s migratie en integratie nadrukkelijk
op de agenda gezet, en is gepaard gegaan met beleidsveranderingen (Süssmuth 2009;
Bendel 2014). Zo is in 2000 het jus soli-principe ingevoerd, waarbij kinderen van migranten
die in Duitsland zijn geboren het recht op naturalisatie krijgen. Ook kunnen migranten nu
na 8 in plaats van 15 jaar genaturaliseerd worden. Onder leiding van bondskanselier Merkel
(CDU/CSU), is Duitsland nog meer verschoven; diversiteit en integratie hebben topprioriteit
(Bendel 2014).
Houding Duitse bevolking tegenover buitenlanders en moslims
In de laatste jaren is de angst voor jihadistisch terrorisme toegenomen en heeft het thema
islam een steeds centralere, en negatievere, plek in de mediaberichtgeving gekregen (ibid.:
138). Anti-islamstandpunten blijken vaker voor te komen onder oudere laagopgeleide
voormalig Oost-Duitsers dan onder jongere hoogopgeleide West-Duitsers (Adam 2015).
Hoewel onderzoek laat zien dat over de afgelopen jaren de houding van Duitsers ten
aanzien van vreemdelingen in het algemeen positiever is geworden (Reuband 2015; zie ook
Adam 2015), stelt een groot deel van de bevolking zich negatief op tegenover moslims, zo
blijkt uit verschillende wetenschappelijke studies (in Adam 2015). Zo wil – een week na de
aanslag op Charlie Hebdo – 35 % van de Duitsers de instroom van vluchtelingen uit moslim-
94