2606-volledige-tekst_tcm28-124504

1. Introductie
10 augustus 2014. De nationalistische groepering ‘Pro Patria’ wilde een mars door de Haagse
Schilderswijk houden om te demonstreren tegen de vermeende islamisering van deze buurt
en tegen Nederlandse jihadisten die de terroristische organisatie ISIS ondersteunen.
Dankzij politieoptreden kon een gewelddadige confrontatie tussen aanhangers van
Pro Patria en bewoners van de Schilderswijk onder wie enkele radicale islamisten worden
voorkomen. De bijna-confrontatie in de stond niet op zichzelf. In onder meer Duitsland en
Engeland kwam het tot terroristische plots uit jihadistische hoek en geweld vanuit anti-islambewegingen
tegen moslims. Deze gebeurtenissen tezamen met oplopende spanningen
elders in Europa vormden de aanleiding voor de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding
en Veiligheid (NCTV) om vanuit het WODC (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum)
wetenschappelijk onderzoek te initiëren naar de interactie tussen de
anti-islam-bewegingen en radicale moslims. De vraagstelling van het onderzoek luidde:
“Wat is—in een context van toenemende jihadistische dreiging—de aard van de interactie
tussen de anti-islambewegingen en radicale moslims? Welke overeenkomsten en verschillen
bestaan er tussen de buitenlandse en binnenlandse interactie tussen aanhangers van
anti-islam- en de radicale-islambewegingen? Wat zijn de ervaringen van buitenlandse
overheden met het voorkomen of de-escaleren van confrontaties tussen de anti-islambewegingen
en radicale moslims?” Dit rapport doet verslag van dat onderzoek.
Wie zich verdiept in de dynamiek van dit soort maatschappelijke processen stuit op
bedreigde identiteiten en radicalisering ten gevolge daarvan. Migranten die zich achtergesteld
en respectloos bejegend voelen kunnen ontvankelijk blijken voor radicale bewegingen.
De dreiging die daarvan uitgaat, roept bij anderen het gevoel op de eigen cultuur te moeten
verdedigen, resulterend in wat Delanty (2008) en Meleagrou-Hitchens & Brun (2013) neo-nationalisme
of cultureel nationalisme noemen. Onder invloed van die dreiging politiseren
aanvankelijk a-politieke collectieve identiteiten (Delanty 2008; Geelhoed 2014;
Meleagrou-Hitchens & Brun 2013; Sedgwick 2013; Simon & Klandermans 2001). In deze
context polariseren verhoudingen snel. Maatschappelijke groeperingen komen tegenover
elkaar te staan. De samenleving valt uiteen in vrienden en vijanden, in bondgenoten en
tegenstanders; individuen en groeperingen komen steeds onverzoenlijker tegenover elkaar
te staan en schuwen radicale acties niet. Het optreden van overheden heeft belangrijke
invloed op dit proces. Soms leidt dat tot gewelddaden; soms kan het een dergelijke escalatie
voorkomen en mogelijk zelfs in de-escalatie resulteren (Della Porta 2006).
Reflecterend op de centrale vraagstelling vroegen we ons af wat ‘interactie’ in dit verband
betekent. Confrontaties als die in de Schilderswijk suggereren dat het om reëel, rechtstreeks
contact gaat. Maar betreft het niet vaak imaginaire, indirecte interactie, al dan niet
via het internet? Migranten en hun latere generaties en autochtonen leven grotendeels in
zogenaamde parallelle samenlevingen waarin men elkaar zelden rechtstreeks ontmoet
(Bovens e.a. 2014; Kinnvall & Nesbitt-Larkin 2010). Vindt niet de meeste uitwisseling op het
internet plaats en is ook daar directe interactie niet beperkt? Weet men niet vooral van
elkaar ‘van horen zeggen’, of het nu om de Deense cartoons gaat of uitspraken van zogenaamde
‘haatimams’? Daarom spreken we in het vervolg van ‘wisselwerking’ in plaats van
interactie. De term wisselwerking geeft ons inziens de beweging/tegenbeweging-dynamiek
en het deels indirecte en imaginaire karakter daarvan beter weer.
Daarnaast verlegden we onze focus van bewegingen en organisaties naar velden. Zowel het
‘anti-islamveld’ als het ‘radicale islamveld’ zijn bijzonder dynamisch; groepen, organisatie
en netwerken komen en gaan. Vandaar een verschuiving van de focus op afzonderlijke
organisaties naar een focus op bredere velden. We zien de twee bewegingen als oppositionele
velden zoals gedefinieerd door Bourdieu (1998). Dat wil zeggen, als sociale arena’s waar
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
9