2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Hoofdstuk 3: Analytisch kader: Wisselwerking tussen actoren
Onder radicaalislamitische groeperingen is internet een veelvuldig gebruikt medium.
Zo stelt een rapport van de onderzoekscommissie over de Franse geheime dienst dat voor
gewelddadige radicaalislamitische groeperingen internet een erg belangrijke factor is (2013,
p. 18). Er zijn verschillende manieren van communicatie die door hen worden gebruikt:
discussiefora, sociale netwerken (zoals Facebook en Twitter), video-sharingwebsites (zoals
YouTube), chat services (zoals Paltalk) en online revues (Ducol 2012; Awan 2007; Von Behr e.a.
2013). De specifieke manier is uiteraard afhankelijk van het doel van het gebruik. Bij door
radicale islamisten gebruikte discussiefora is toegang hiertoe over het algemeen beperkt tot
een selecte groep mensen, en de beheerders van de website zorgen voor de beveiliging van
de website tegen bijvoorbeeld de geheime dienst (Benichou e.a. 2015).
Facebook en Twitter worden ook veelvuldig gebruikt door radicale islamisten. Toen Twitter
aankondigde de profielen van radicale islamisten te sluiten, werden medewerkers dan ook
met de dood bedreigd door leden van IS (Benichou e.a. 2015).
Wat betreft het anti-islamveld wordt eveneens door verschillende onderzoekers gewezen op
het belang van internet (zie onder anderen Ekman 2015). Ekman (2015: 1998) concludeert
dat anti-islamactivisten via onder andere webfora en blogs trachten de publieke legitimiteit
van het anti-islamdiscours te vergroten. Een belangrijk doel is “de grenzen te verleggen van
wat als aanvaardbaar beschouwd wordt betreft publieke uitspraken over moslims.” 3
Al met al is het lastig een eenduidig antwoord te geven op de vraag in hoeverre ‘het internet’
een rol speelt bij radicalisering. Empirisch onderzoek naar de relatie tussen offline en
online radicalisering is zoals gezegd schaars (Von Behr e.a. 2013). Bovendien wordt de
stelling dat internet een rol speelt bij radicalisering niet altijd toegespitst of gespecificeerd.
Morozow (2013) stelt dat we de algemene term ‘het internet’ vanwege de vele toepassingen
en doeleinden sowieso beter kunnen vermijden. Von Behr e.a. (2013) onderscheiden in hun
review van de literatuur vijf hypothesen; sommige worden ondersteund en anderen niet.
Ten eerste kunnen we concluderen dat het internet er inderdaad aan heeft bijgedragen dat
radicalen meer mogelijkheden hebben dan vroeger, zoals wat betreft communicatie
onderling en het zoeken van informatie over explosieven (zie ook Smith e.a. 2016). Ten
tweede wordt ook het ‘echo chamber’- effect bevestigd: communicatie via internet biedt meer
mogelijkheden om uitsluitend met gelijkgestemden te communiceren, waardoor een
tunnelvisie ontstaat. Maar de veronderstellingen dat er online zogenoemde ‘zelf-radicalisering’
kan plaatsvinden of dat bij processen van radicalisering geen face-to-face contacten
meer nodig zijn, worden verworpen. Over de houdbaarheid van de vijfde hypothese, die
luidt dat het internet een proces van radicalisering versnelt, verschillen de meningen. Von
Behr en collega’s (2013) concluderen op basis van hun onderzoek onder 15 terroristen en
extremisten in het Verenigd Koninkrijk dat internet hun radicaliseringsproces niet heeft
versneld. Op basis van recent onderzoek onder Belgische jongeren (zowel allochtone als
autochtone jongeren) concluderen Pauwels en collega’s (2014) echter dat sociale media wel
een katalysator voor gewelddadig extremisme kan zijn: een kleine groep jongeren gaat
doelbewust op zoek naar radicale contacten of extremistische informatie, en zij hebben een
grotere kans om politiek of religieus geweld te plegen. We moeten echter het effect van
blootstelling aan extremistische inhoud op internet ook weer niet overschatten: de meeste
jongeren komen passief (per ongeluk) in contact met online radicale boodschappen en zij
laten zich niet beïnvloeden.
3.3 Bedreigde identiteiten: Wisselwerking en escalatie
De wisselwerking tussen (actoren uit) het anti-islamveld en het radicale-islamveld houdt in
dat de velden elkaar wederzijds beïnvloeden. Dit kan direct gereguleerd of direct ongereguleerd
zijn, waarbij direct aangeeft dat er sprake is van rechtstreeks contact (face-to-face of
3 “to push the limits of what is considered acceptable public speech about Muslims.”
24