2606-volledige-tekst_tcm28-124504

landen inperken. Daarnaast geeft 52 % aan het niet eens te zijn met de stelling ‘de islam
hoort bij Duitsland’ en ervaart 57 % de islam als een bedreiging. 6 jaar ‘voor Charlie Hebdo’,
blijkt ook al 60 % van de Duitsers te denken dat moslims terrorisme steunen (Heitmeyer
2009, in Adam 2015: 456).
In de jaren 90, toen vanwege een aangekondigde verscherping van de asielwetgeving ook
grote aantallen migranten naar Duitsland kwamen, was er sprake van onrust in de samenleving.
Er waren gevallen van brandstichting en geweld, die begonnen in Oost-Duitsland,
waar sprake was van grote politieke en sociale desintegratie (Duitsland Instituut). Er waren
duizenden racistische incidenten, waarbij meerdere mensen de dood vonden.
6.1.3 Politiek systeem
In Duitsland hebben extreemrechtse partijen, en ook andere anti-islampartijen op de verre
rechterflank, na de Tweede Wereldoorlog nooit voet aan de grond gekregen. Koopmans en
collega’s laten zien dat vanaf 1990 tot en met 2003 gemiddeld in Duitsland 2 % van de
stemmen naar extreemrechtse partijen ging, terwijl dit in Frankrijk en Zwitserland respectievelijk
op 12 % en 8 % lag. In Nederland lag dit op 2 % en in het VK onder de 1 % (2005:
184). Ook een andere studie, met een focus op zogeheten ‘radicaal-rechtse’-partijen – partijen
op de uiterste rechterflank – laat zien dat de Duitse partijen (NPD, Republikaner, en
Deutsche Volksunion), die minder dan 2 % van de stemmen haalden, ingehaald worden door
veel andere Europese partijen, zoals het Vlaams Blok (9 %), het Franse Front National (13 %),
de Nederlandse LPF (11 %) (Norris 2005: 55-57).
Als verklaring voor de marginale positie van extreemrechtse partijen in Duitsland wordt
gewezen naar de sterke repressie van alles wat riekt naar nationaalsocialisme, en dus ook
naar nationalisme, xenofobie en racisme. Hierdoor hebben Duitse extreemrechtse partijen
weinig kans op veel stemmen bij nationale verkiezingen (Fennema 2005). Deze afwijzing
van extreemrechts geluid is verankerd in de grondwet, die tot de meest restrictieve behoort
als het gaat om het verbieden van ondemocratische partijen (Norris 2005) De grondwet
omvat een verbod op groeperingen die ondemocratisch zijn en die de vrije democratische
orde trachten te ondermijnen (ibid.: 63,92). 103 De Bundesamt für Verfassungsschutz (BfV)
heeft tot taak de democratische grondwet te beschermen en informatie te verzamelen
over activiteiten die deze orde bedreigen; zoals extremistische acties, sabotage en spionage.
De BfV refereert in zijn taakomschrijving direct aan het totalitaire schrikbewind van de
nationaalsocialisten rondom de Tweede Wereldoorlog (website Bundesamt für Verfassungsschutz).
104 Onder deze grondwet zijn twee politieke partijen verboden, evenals tal van
gewelddadige xenofobe groeperingen van skinheads, ultranationalisten en neonazi’s (ibid.:
92-3). Desondanks zijn er Duitse extreemrechtspartijen (daarover in de volgende paragraaf
meer). Vanwege de Duitse kiesdrempel van 5 % – die toegang tot de politiek voor kleine
partijen bemoeilijkt – heeft dit zelden tot politieke deelname geleid.
Een andere reden die wordt aangedragen voor de gemarginaliseerde positie van extreemrechtse
partijen is het feit dat de meer centrumrechtse partijen, in dit geval de CDU/CSU,
het thema van (restrictieve) immigratie hebben opgepakt (Lubbers e.a. 2002; Bale 2003; Van
der Brug, Fennema & Tillie 2005). Hierdoor zijn ze mede aantrekkelijk voor nationalistische
en xenofobe kiezers en maaien ze het gras weg voor de voeten van de radicalere rechtse
partijen (Minkenberg 2001). Het feit dat gevestigde partijen anti-immigratiestandpunten
uitdragen, maakt deze standpunten relatief geaccepteerd; Lubbers en collega’s (2002: 350)
spreken van een proces van ‘ont-taboeïsering van anti-immigratie standpunten’ (de-tabooing
process). Hoewel dit kanaliserend kan werken, kan dit ook juist steun aan het extreemrechts
gedachtegoed vergroten. Zo merken Lubbers en collega’s op dat in Duitsland de steun voor
103 Zie ook: https://www.bundestag.de/blob/284870/ce0d03414872b427e57fccb703634dcd/basic_law-data.pdf
104 URL: https://www.verfassungsschutz.de/de/das-bfv/aufgaben/was-genau-macht-der-verfassungsschutz en https://www.verfassungsschutz.de/
de/service/glossar/_lF#freiheitliche-demokratische-grundordnung
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
95