2606-volledige-tekst_tcm28-124504

hoewel het maar om een klein aantal aanslagen gaat, hebben deze aanslagen een groot
effect.
Sociale media
Indirecte wisselwerking staat ook centraal op de door ons onderzochte sociale media. In
alle onderzochte landen zien we dat online discussies, zowel bij het anti-islamveld als bij
het radicale-islamveld, uiting geven aan ervaren dreiging van de eigen cultuur en eigen
identiteit door de ‘Ander’. Ervaren groepsdreiging wordt in eerder onderzoek in verband
gebracht met, of als oorzaak of versneller gezien van, radicalisering (Schmid 2013; Doosje
e.a. 2013).
Berichten en reacties over de door de outgroup ‘bedreigde identiteit’ zijn echter nagenoeg
altijd indirect, in die zin dat ze weliswaar over de ‘Ander’ gaan, maar niet in de eerste plaats
aan de ‘Ander’ geadresseerd zijn. Als gevolg hiervan figureren moslims of moslimorganisaties
in het anti-islamdiscours vaak als object, niet als gesprekspartner. Een duidelijk
onderscheid hierbij tussen gematigde en radicale moslims is eerder uitzondering dan regel.
Het doelwit van berichten van aanhangers van anti-islambewegingen is opvallend vaak juist
niet (radicale) moslims. Verontwaardiging en kritiek richt zich opvallend vaak op de
overheid of het politieke establishment. Tegelijkertijd zien we op radicaalislamitische
Facebookpagina’s een vergelijkbaar beeld: daar moeten vooral ‘de westerse landen’ of ‘de
overheid’ het ontgelden. Enkele uitzonderingen daargelaten zien we weinig kritiek die echt
specifiek op een bepaalde anti-islamgroepering of -partij gericht is.
In een apart hoofdstuk hebben we de reactie op sociale media op een recente gewelddadige
actie van radicale moslims onderzocht, namelijk de aanslagen in Parijs op 13 november
2015. We focusten hierbij op het debat op Twitter.
Ten eerste laat deze analyse zien dat het debat bestaat uit min of meer afzonderlijke
onlinegemeenschappen, waarbinnen relatief veel hechte connecties zijn, maar waartussen
juist weinig verbindingen zijn. De implicatie hiervan is dat Twitter een medium lijkt te zijn
waar relatief weinig discussie over en weer plaatsvindt tussen mensen met verschillende
opvattingen. Mensen zien over het algemeen vooral hun eigen politieke standpunten
bevestigd, in plaats van dat ze berichten lezen vanuit andere onlinegemeenschappen en
zodoende blootgesteld worden aan ‘tegengeluid’. Dit zogenoemde ‘echo chamber effect’
zien we dus niet alleen bij Facebook maar ook bij Twitter.
De analyse toonde aan dat in elk land een afzonderlijke onlinegemeenschap aanwezig is die
we kunnen beschouwen als online manifestatie van het anti-islamveld. Online polarisatie is
het duidelijkst te zien in het Verenigd Koninkrijk. De online discussie over onderwerpen die
gerelateerd zijn aan het anti-islamveld en radicale-islamveld bestaat in feite eenvoudigweg
uit twee kampen, namelijk een anti-islam- en anti-islamofobiecluster.
Ten tweede laat onze analyse van Twitter zien dat ‘de moslims’ na de aanslagen meer
aandacht krijgen. Er is sprake van een toegenomen (indirecte) wisselwerking na ‘Parijs’;
aandacht in de onderzochte tweets verschuift van vluchtelingen en migranten naar de
islam en moslim. Naast de toegenomen aandacht voor moslims valt tegelijkertijd op dat de
toon van anti-islamtweets niet of nauwelijks veranderd is. Deze was namelijk al sterk
negatief. De opvatting dat de westerse wereld bedreigd en aangevallen wordt, is online ook
voor ‘Parijs’ al wijdverbreid.
In het Verenigd Koninkrijk en Vlaanderen lijken anti-islamhoudingen zich vaker dan in
Duitsland en Frankrijk in minachtende en grove taal te manifesteren. Tegelijkertijd moeten
we ook concluderen dat, net als op Facebook, het doelwit van berichten opvallend vaak
juist niet de (radicale) moslims zijn. Verontwaardiging en kritiek richt zich vaak op de
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
191