2606-volledige-tekst_tcm28-124504

Verder is de communicatie onpersoonlijk, door het gebrek aan verbale en non-verbale aspecten.
Schrijvers en lezers zijn vaak anoniem. Bovendien biedt internet laagdrempelige en
aansprekende mogelijkheden tot koppeling van tekst, geluid én beeld.
Consequenties
De kenmerken van nieuwe communicatiemogelijkheden hebben verschillende consequenties.
Vier daarvan zijn van belang voor deze studie.
Ten eerste faciliteren zij fluïde organisatiestructuren. ‘Bottom-up-organisaties’ met een
gedecentraliseerde organisatiestructuur ontstaan, waarbij meer invloed ligt bij individuen
en kleine netwerkjes (‘cellen’), en waarbij de afhankelijkheid van een charismatisch leider
kleiner is (Castells 2013). Individuen en subgroepen kunnen hierdoor zelf bepalen wat
wordt gecommuniceerd. Deze hoge mate van decentralisatie schept mogelijkheden voor
dynamiek en snelle veranderingen, welke flexibiliteit van pas kan komen bij een organisatieverbod;
het is gemakkelijk om een organisatie of netwerk te laten verdwijnen en onder
een nieuwe naam te doen verschijnen.
Een tweede consequentie is dat internet de mogelijkheden voor mobilisatie vergroot (zie
bijv. Earl e.a. 2013). Op een snelle, goedkope manier wordt een breed publiek bereikt, met
aantrekkelijke propaganda in tekst, beeld en geluid. Het bottom-upkarakter van internet
schept ook nieuwe manieren van rekrutering, waarin eenieder zich aan een terroristische
(of extremistische) organisatie kan verbinden (Commission d’enquête 24 mei 2013: 19).
Ten derde vergroot communicatie via internet het risico op polarisatie. De anonimiteit in
onlineomgevingen en het gebrek aan face-to-facecommunicatie leiden tot heftigere en
agressievere reacties. Suler (2004) noemt dit het ‘online ontremmingseffect’ (‘the online
disinhibition effect’). Het risico op verharding en polarisatie is groter in online settings door
het (nagenoeg) ontbreken van regulatie (Peckham 1998, Oegema e.a. 2008), en vanwege het
onpersoonlijke karakter van onlinecommunicatie. Zo laten Oegema en collega’s (2008) zien
dat op online discussiefora relatief vaak negatieve uitlatingen voorkomen die onverenigbaar
zijn met respect, begrip en democratische manieren van probleem-oplossen.
Tot slot zorgt het internet voor een uitbreiding van het actierepertoire. Online acties
behoren tot de mogelijkheden (zoals petities, emailbombardementen en ‘hacktivisme’),
maar ook kan het gebruik van internet offlineacties versterken door verbetering van
informatieverschaffing en coördinatie.
We moeten dus een onderscheid maken tussen acties die op internet gebaseerd zijn en acties
die door internet ondersteund worden, zoals het gebruik van internet om mensen te mobiliseren
voor ‘traditionele’ acties zoals straatprotesten (Van Laer & Van Aelst 2010). Bij de eerste
vorm is de vraag in hoeverre onlineactiviteiten voor activisten een substituut of aanvulling
zijn van offlineactie. In plaats van een mobiliserende functie, kunnen sociale media een kanaliserende
werking hebben. Er zijn onderzoekers die stellen dat sociale media een zogenoemde
zuiverende (catharsis) functie heeft. Woede wordt gekanaliseerd en mensen hebben juist niet
de neiging om de straat op te gaan. Zo stelt Awan (2007: 77) dat “zij [jihadistische fora] een
cathartische functie kunnen hebben, die gebruikers de mogelijkheid biedt om hun woede en
frustratie af te reageren, zonder over te gaan tot gewelddadige middelen.” En: “In veel
gevallen (inderdaad, naar mijn mening de ruime meerderheid van de gevallen) zijn jihadistische
fora volkomen onschadelijk, en vervullen ze in feite een cathartische functie. Hun
radicaliserende effecten zijn enorm opgeblazen door zowel media als onderzoekers, in het
bijzonder in discussie over gebruikers in de westerse diaspora.” 2
2 “they [jihadistische webfora] can have a cathartic function, allowing audiences to vent their anger and frustration without resorting to violent means
(...) In many cases (indeed, the vast majority of cases, in my opinion) Jihadist fora are completely innocuous, and actually serve a cathartic role. Their
radicalizing effects have been vastly over-inflated by media and scholars alike, particularly in discussions of Western diasporic audiences.”
Bedreigde identiteiten: De wisselwerking tussen anti-islambewegingen en de radicale islam
23